Hoe de Zuiderzee verdween

Polderkoorts – Emiel Hakkenes – Thomas Rap – 415 blz.

De Zuiderzeevloed van 1916 vond plaats in de nacht van 13 op 14 januari 1916 rond de Zuiderzee, tegelijkertijd met een hoge afvoer op de rivieren. Daardoor braken op vele plaatsen de dijken en was er sprake van schade aan binnenbeloop en bekleding van de dijken. Er vielen zelfs doden op het land en op zee. Koningin Wilhelmina bezocht verscheidene rampgebieden.
De Eerste Wereldoorlog zorgde in Nederland (hoewel ons land niet deelnam) voor gebrek aan voedsel. Als er meer land zou komen, kon er ook meer verbouwd worden. Deze twee ‘argumenten’ gaven de doorslag voor het aannemen van de Zuiderzeewet (volledig: Wet tot afsluiting van de Zuiderzee) in 1918. De tegenstanders, waaronder Minister van Financiën Van Gijn (te verwachten hoge rente) en Koningin Wilhelmina (Hollandse Waterlinie kan niet snel genoeg worden ingezet), konden met hun tegenargumenten niet meer in de weg staan. Het plan van ingenieur Cornelis Lely kan vanaf dan worden uitgevoerd. Het was al voorbereid onder auspiciën van de Zuiderzeevereniging (1886) met de bedoeling de Zuiderzee af te sluiten en geheel of gedeeltelijk in te polderen.

Eerst werden dijkversterkingen aangebracht, die kwamen gereed in 1926. Daarna kwam de proefpolder Andijk, die in 1929 werd geopend door Koningin Wilhelmina. Vanaf 1929 werd de polder in cultuur gebracht. Dan de Wieringermeer (1930); de Afsluitdijk (1932); De Noordoostpolder (1942); Oostelijk Flevoland (1957) en Zuidelijk Flevoland (1968). De dijken voor de inpoldering van de Markerwaard waren in 1976 klaar, maar wegens voortschrijdend inzicht is het niet tot inpoldering gekomen. De Zuiderzeewet hield op te bestaan en werd in 2005 vervangen door de Wijzigingswet Wet op de waterkering en intrekking Deltawet grote rivieren.

Dit is in de meest beknopt mogelijke vorm de geschiedenis, maar vertelt nog niet waar het boek van Hakkenes eigenlijk over gaat. Er zijn twee belangrijke lijnen te ontdekken: 1. de vordering en het verloop van de werkzaamheden en 2. de tegenstand van de Harderwijkse vismeelfabrikant Eibert den Herder tegen de Afsluitdijk en de inpoldering. Hakkenes weet in zijn boek duidelijk te maken dat alles niet zonder slag op stoot is verlopen. Alle tegenstand tegen het project is in veel literatuur volkomen onderbelicht gebleven. Het is de verdienste van de auteur dit weer boven tafel te krijgen. Vooral de tegenstand van Den Herder, overigens niet geheel zonder eigenbelang, is tekenend. Hij hield lezingen door heel het land, schreef brochures en kleine boekjes, die nu zo goed als vergeten zijn, maar door Hakkenes in een nieuw daglicht worden gesteld.

Het totale project was er niet één van een win-win situatie. Er waren wel degelijk gedupeerden. We zijn snel vergeten wat de Zuiderzeevisserij niet allemaal heeft moeten inleveren. Plaatsen en stadjes als Volendam, Harderwijk en Elburg waren hun middelen van bestaat kwijtgeraakt. Den Herder deed zelfs aan de Tweede Kamerverkiezingen mee om meer invloed te hebben. De tegenstanders werd verweten te traditioneel te zijn; de voorstanders zomaar alles te willen veranderen.

Hakkenes heeft zijn boek geen saaie opsomming van feiten gegeven. Zijn personen worden echte levende wezens. Zoals elk stuk geschiedenis haar anekdoten kent, heeft hij die ook gebruikt om zijn boek luchtiger te houden. Denk maar eens aan het verhaal van de schedelmeting te Elburg. Hier zouden nog representanten van een zeer oorspronkelijk Nederlands ras hebben geleefd. Overigens hebben die metingen niet tot dat resultaat geleid. En dan de selectie van mensen die in de nieuwe polder mochten gaan boeren. Het moeten wel allemaal superboeren geweest zijn en ook kerkelijk goedgekeurd! Wist u dat NOP behalve Noordoostpolder in de Tweede Wereldoorlog ook stond voor Nederlands onderduikparadijs?

Wat hebben we eraan overgehouden en wat zijn we kwijt geraakt? Verloren: de Zuiderzeevisserij en een groot deel van de daarbij horende vloot; een binnenzee met unieke ecologie, maar ook de angst van de omwonenden bij een zware noordwester storm. Gewonnen: veiligheid, landbouwgrond, toerisme. En hoe kijken we er nu tegenaan? Wel Den Herder had niet geheel ongelijk dat de afsluitdijk, als die er toch moest komen, een onderbreking moest hebben om een doorgang van het water te behouden. In de afgelopen jaren zijn er nieuwe plannen m.b.t. de Afsluitdijk ontworpen met o.a. een vismigratieproject. Het was toch niet zo’n domme man als hij door velen werd afgeschilderd.

In het boek is een fotokatern opgenomen. Ik had eigenlijk wel wat meer foto’s willen zien! Er is geen register en de literatuurverwijzingen zijn per groepje hoofdstukken in de ‘Verantwoording’ opgenomen. Goed uitgegeven boek, met prettig leesbaar lettertype.

Kees de Kievid

Andere recensies

Vrouwen rondom Johan de Witt – Samenstelling: Ineke Huysman en Roosje Peeters – Uitgevrij Catullus – 344 blz. Robert Fruin, Gerhard Willem Kernkamp (alleen deel 1) en Nicolas Japikse publiceerden van 1906 tot 1919 een zesdelige bronneneditie: Brieven aan en Brieven van Johan de...
Lees verder Categorie: Boek van de week, Geschiedenis, Non-fictie
| Reageer!
Kom binnen! Theater lezen over thuis – Ineke Kraijo en Marlies Verhelst – Illustraties: Marja Meijer – Gottmer – 120 blz. Wat een verrassende serie die door uitgeverij Gottmer uitgegeven wordt. Ik had er eerlijk gezegd nog nooit één ingekeken, omdat ik geen recensies...
Lees verder Categorie: Kinderboeken
| Reageer!
Op de vriendschap – Milla Shan – Vertaling: Siska Goeminne – Illustraties: Frank Daenen – De Eenhoorn – 32 blz. Een vriendje hebben is voor de meeste kinderen belangrijk. In dit prachtige prentenboek wordt op een speelse manier verteld en getekend over het ontstaan...
Lees verder Categorie: Prentenboek
| Reageer!