Spitten in het verleden
Ik kom terug – Adriaan van Dis – Atlas Contact – 284 blz.
Twee motto’s geeft Van Dis Ik kom terug mee: “You must sacrifice your family on the altar of fiction”(Je moet je familie offeren op het altaar van de fictie) van David Vann en “All sorrows can be borne if you put them in een story or tell a story about them.”(Alle verdriet kan worden verdragen als je het in een verhaal stopt of er een verhaal over vertelt.)
Hiermee geeft Van Dis aan dat het boek wel degelijk fictie is, maar waarschijnlijk blijft hij redelijk dicht bij de werkelijkheid, zoals hij ook deed in Indische duinen en Nathan Sid. Ik kom terug is een roman, maar ook deze keer heeft hij zijn familie – lees zijn moeder – geofferd op het altaar van de fictie. Je moet ergens je inspiratie vandaan halen en ik vind de boeken waarin Van Dis dichtbij de werkelijkheid blijft zijn beste. Sommige schrijvers hebben te weinig fantasie om boeken te schrijven die niets of weinig met hun eigen leven van doen hebben.
De eerste scène in het boek gaat over de ik-figuur die een kist met spullen uit Indië wil openen als zijn moeder in bad zit, maar wordt betrapt. Net als in Indische duinen en Nathan Sid voelt de ik-figuur zich buitengesloten omdat hij geen onderdeel heeft uitgemaakt van het Indische verleden, zoals zijn oudere zussen, zijn moeder en vader dat wel hebben gedaan. Het is meteen de heftigste scène van het boek met behoorlijk wat geweld en er komt zelfs een bijl aan te pas. Maar heel symbolisch krijgt de ik-figuur de inhoud van de kist niet te zien.
Over dat verborgen verleden gaat dit boek grotendeels. Niet alleen het Indische verleden blijft grotendeels onontsloten, ook dat van moeder in Nederland komt maar mondjesmaat aan de oppervlakte en dan natuurlijk alleen die gedeeltes die moeder zelf kwijt wil. Moeder is intussen op leeftijd en zoon komt haar min of meer tegen zijn zin regelmatig opzoeken in het tehuis waar ze verblijft. Hij wil wel vaker komen als zij nu eindelijk eens wat meer wil loslaten over het verleden. Ze gaat akkoord en hij komt langs, pen en schrijfblok in de aanslag. Zo ontspint zich een verhaal van de zoon die hunkert naar kennis over vroeger en de moeder die tenslotte hunkert naar de dood. De dood die, zo denkt zij, geen echt einde zal betekenen. Nee, ze zal terugkeren.
Gedurende het hele boek wordt er slappe thee met moeder gedronken en moet hij op haar instigatie lekkernijen aanschaffen bij Huize van Laack. Moeder is een zweverig type. Ze zweert bij alternatieve geneeswijzen en bezweringrituelen. Zo verbrandt ze alle spullen van haar overleden echtgenoot.
“Scheerkwast, nagelborstel, tandenborstel, klerenborstel – de brand erin, zuiveren en de resten in een diepe kuil begraven – geen haar of schilfer mocht er van hem achterblijven. Na een dag luchten, waarbij de ramen in hun haakjes huilden, stak ze een kaars aan en liepen we samen drie keer met een bibbervlam om het huis, daarmee sneden we de negatieve krachten die ons omsingelden voorgoed af.”
Van Dis neemt je op sleeptouw in dit verhaal dat op tal van plaatsen heel humoristisch is. Een zinsnede als “ waarbij de ramen in hun haakjes huilden” is kenmerkend voor zijn taalgebruik en de stijl. Mooi en origineel, zonder dat het overdreven en storend is. Ik denk dat Van Dis voor het laatst heeft gespit in het verleden van zijn familie. Hij heeft behoorlijk wat naar boven gekregen en deze roman laat weer eens zien dat hij een verfijnd stilist is en zeker een van de betere, nog levende Nederlandse schrijvers.
