Afrekening met jeugd
Turis – Özcan Akyol – Prometheus – 317 blz.
Eus is met zijn twee broers opgegroeid in een arbeiderswijk in Deventer, waar zijn vader Turis hen en hun moeder het leven zuur maakt. Hij is gewelddadig en gunt ze het licht in de ogen nog niet. Een ieder gaat op zijn eigen manier hier mee om; de moeder moppert en komt af en toe in opstand, maar kiest elke keer weer de kant van Turis. De middelste broer verstopt zich onder zijn dekens als Turis weer eens bezig is en de andere twee jongens zetten zich tegen hun vader af. Uiteindelijk verlaat Eus het ouderlijke huis als hij 17 is, om nooit weer te keren.
Afwisselend met zijn jeugd worden er hoofdstukken beschreven die zich in het heden afspelen, beginnende met de periode vlak voor zijn debuutroman Eus uitkomt. Eus woont in een studiootje in Deventer en heeft een relatie met de volgzame Tess. Hij neemt dit allemaal niet zo serieus en gaat vreemd bij het leven. Tess’ ouders zijn mensen die “op stand” leven en keuren de verhouding van hun oudste dochter met deze allochtoon absoluut niet goed. De cultuurverschillen zijn overduidelijk. Ook al voelt hij zichzelf een Nederlander, Eus zal voor de buitenwereld toch altijd “die Turk” zijn.
Hij heeft sporadisch contact met zijn moeder. Als zij haar man verdenkt van een buitenechtelijke affaire in Turkije, mét kinderen, gaat Eus samen met zijn beste vriend Ata op onderzoek, in de hoop deze concubine aan te treffen en zo zijn moeder tot een scheiding te dwingen. Maar wil zijn moeder dat wel? Ook al geeft ze altijd af op haar man, in de Turkse gemeenschap is een scheiding eigenlijk geen optie. Dit gegeven was al duidelijk toen Eus nog klein was en samen met zijn broers en moeder midden in de nacht het huis uit was gevlucht. Na enkele weken besloot zijn moeder om toch weer naar Turis terug te keren en haar oude leventje weer op te pakken, omdat ze de schande niet aankon. Eus laat duidelijk in zijn boek merken dat hij niets begrijpt van zijn moeder. Het cultuurverschil is ook hier te groot. Hij is overduidelijk vernederlandst, terwijl zijn moeder voor altijd Turks zal blijven. Dat is ook te merken aan het feit dat ze nu nog steeds geen Nederlands kan spreken.
Als geboren en getogen Deventerse heb ik echt genoten van dit boek. Los van het feit dat het verhaal prachtig is verteld, is het smullen met de vele bekende straatnamen, cafés en restaurants die elke Deventernaar wel kent. Deze stad is de muze van Akyol. Hij heeft 3 jaar over dit boek gedaan, het schrijven lukte pas echt toen hij, na een tijdje in Amsterdam gewoond te hebben, weer neerstreek in zijn geboorteplaats. En gelukkig dat hij dat heeft gedaan, want met Turis heeft hij een mooie roman geschreven. Ook al is het onderwerp hetzelfde als in Eus (zijn slechte jeugd), toch is dit een heel ander verhaal geworden, met erg weinig overlap. Ook de humor kon ik erg waarderen, ook al was deze soms een beetje zwart. Het is overduidelijk dat er voor Akyol geen enkel gevoel van sympathie, liefde of genegenheid voor zijn vader is.
“Turis staarde naar de hemel, hij stak een hand uit en taxeerde de afstand tussen hem en de laagst hangende twijg, een dunne, zielloze tak die het niet van dit seizoen moest hebben.
‘Het is genoeg geweest,’ brulde hij, ‘ik ga mezelf ophangen, dit leven is niks meer waard, niet voor mij en al helemaal niet voor anderen. Ik stap eruit.’
‘Wat moeten we doen, ’fluisterde ik. Het hek was minstens twee meter hoog en de eerste takken groeiden pas een meter daarboven; het was onmogelijk voor Turis om daar te komen, ook vanwege de afschutting. Hij maakte een knoop, in de vorm van een lasso, wikkelde die om zijn nek en trok er twee keer aan, nu leek hij op een aangelijnde hond. (…)
‘Niet doen!’ riep Mevlut. ‘Alsjeblieft, laten we naar huis gaan.’
‘Ik kan niet anders, jongen,’ antwoordde Turis. ‘Ik voel me vermorzeld, het is alsof al mijn organen zijn afgestorven, het lijkt of een vuur alles in mijn lichaam heeft verkoold.’
Hij stak zijn handen in de zakken van zijn pantalon. Voor iemand die een streep onder zijn leven wilde zetten stond hij er erg relaxed bij, bijna laconiek.(…)
Plotseling hoorde ik achter me het geklater van water, alsof iemand de tuinslang had aangezet. Dat was vreemd op dit late tijdstip. Ik draaide mijn hoofd, zocht de bron van het geluid en zag duidelijk Ata achter het dakraam van hun hoekhuis staan. Hij hing zijn piemel tussen twee houten latten en piste met een boog in de tuin.”
Akyol heeft aangekondigd dat er een derde deel over dit onderwerp zal verschijnen, maar eerst gaat hij een afslag nemen in een andere richting. Ik hoop dat zijn verhalen in Deventer gesitueerd zullen blijven. Niet alleen omdat dat voor de Deventernaar leuk is, maar ook omdat het aangeeft dat literair talent niet alleen uit het Westen des lands hoeft te komen.
