Een Amerikaan over het middeleeuwse Vlaanderen

Vlaanderen in de middeleeuwen – David Nicholas – Vertaling: Johan Op de Beeck – Uitgeverij Horizon – 478 blz.

De Amerikaanse historicus David Nicholas bijt zich reeds enkele decennia vast in het middeleeuwse Vlaanderen. In het bijzonder nam hij de geschiedenis van de stad Gent onder de loep. In 1992 schreef Nicholas het boek Medieval Flanders dat in 2014 terug werd uitgegeven. Dit werk geldt in de Angelsaksische wereld als hét referentiewerk over de geschiedenis van Vlaanderen. Nu verschijnt voor het eerst een Nederlandse vertaling onder de titel Vlaanderen in de middeleeuwen.

In dit werk geeft de auteur een indrukwekkend overzicht van de historische ontwikkeling van Vlaanderen tussen de Romeinse overheersing en het einde van de vijftiende eeuw. Hierbij wordt voornamelijk een chronologische lijn gevolgd waarbij de politieke en socio-economische aspecten centraal staan.

Het verhaal begint met een beschrijving van Vlaanderen onder het Romeinse gezag en de vorming van het graafschap. De eerste graven bouwen stelselmatig hun macht en territorium uit. Het hoogtepunt van het middeleeuwse graafschap situeert zich in de periode 1071-1206. Tegelijk onderging Vlaanderen een economische revolutie. Rond 1200 was de regio het meest verstedelijkte gebied van Europa. Vlaanderen was een leen van Frankrijk maar was economisch afhankelijk van de wol uit Engeland. Deze twee landen waren onderling evenwel geen goede vrienden wat de nodige problemen opleverde. Maar ook binnen Vlaanderen was er strijd tussen de verschillende steden. Binnen de steden waren er spanningen tussen de patriciërs en ambachtslui. Een zeer complexe en explosieve cocktail. Tot de Bourgondische periode kent Vlaanderen een moeilijke tijd waarna het gebied wordt ingekapseld in het Habsburgse rijk op het einde van de vijftiende eeuw.

Nicholas heeft met dit werk heel wat hooi op zijn vork genomen. Een aantal aspecten zijn evenwel duidelijk minder gedetailleerd en onvolledig uitgewerkt. Dit is vooral het geval op het vlak van cultuur en religie. In het werk duiken verder af en toe algemene beweringen op die de wenkbrauwen doen fronsen. Zo stelt de auteur in zijn (korte) inleiding dat hij er rekening heeft mee moeten houden dat de “hedendaagse Belgische studies vaak even ideologisch gekleurd als wetenschappelijk zijn.” Wat hij hiermee precies bedoelt, preciseert Nicholas niet verder. In hoofdstuk tien (periode 1315 – 1384) noteren we dat de seksuele moraal in Vlaanderen ongekende dieptepunten bereikte t.o.v. de rest van Europa. De vrouwen waren even onkuis als de mannen, stelt de auteur. Op basis van welke gegevens de auteur dit poneert voor gans Vlaanderen, is onduidelijk. In het hoofdstuk over de Bourgondische periode schrijft Nicholas wederom zonder onderbouwing: “Maar in de rest van Europa werd Vlaanderen toen beschouwd als een oord van wanorde en ontucht.” In dat verband toch even vermelden dat de Bourgondische hertog Filips de Goede – niet bepaald een geboren Vlaming – prat kon gaan op drieëndertig maîtresses en zesentwintig bastaarden.

Nicholas is een echte specialist over de ontwikkeling van de stad Gent maar is minder goed geïnformeerd over de evolutie van de stad Brugge. Bij zijn beschrijving van de buitenlanders in het middeleeuwse Brugge heeft hij het over de Duitsers (in die tijd de Oosterlingen genoemd), de Spanjaarden en de Engelsen. De Italianen krijgen hier geen aparte bespreking alhoewel ze hier en daar worden vermeld in de tekst. Toch hadden Genuezen, Venetianen en Florentijnen elk hun eigen natiehuis in Brugge. Ze oefenden ook een enorme invloed uit op de ontwikkeling van het bank- en beurswezen. Iets verder in het boek beweert hij dat de Hanze de laatste buitenlandse kolonie was die Brugge trouw bleef. Het zijn evenwel de Spanjaarden die nog tot 1705 in Brugge zullen blijven, lang nadat de andere naties naar Antwerpen waren uitgeweken. En waarom vermeldt hij niet dat de beurs ontstaan is in Brugge?
De stijl van Nicholas is academisch. Zijn teksten verdrinken soms in een opeenvolging van feiten, cijfers en jaartallen. Het werk is niet geïllustreerd. Achterin bevinden zich nog een omvangrijke lijst met noten alsook een zeer uitgebreide bibliografie met zelfs Nederlandstalig werk. Het origineel Engelstalig werk is geschreven in 1992 en historisch werk vanaf dan is niet opgenomen in deze bronnenlijst. Het is echt heel spijtig te moeten vaststellen dat geen index is opgemaakt! In dit werk zijn ook geen kaarten, stambomen van de Vlaamse graven of ander verduidelijkend materiaal terug te vinden.

Als besluit kan dan ook gesteld worden dat ondanks een aantal opmerkingen dit werk zeer uniek en uitzonderlijk is, omdat het een allesomvattende studie is over de geschiedenis van Vlaanderen gedurende de ganse middeleeuwen. Het volume aan gegevens en historisch materiaal dat Nicholas verwerkt heeft, is echt verbluffend. Dit werk is dan ook van onschatbare waarde voor het in beeld brengen van de rijke maar zeer complexe geschiedenis van Vlaanderen. Een aanrader voor wie sterk geïnteresseerd is in de Vlaamse politieke en socio-economische ontwikkeling tijdens de middeleeuwen.

Kris Muylle