Bijna iedereen kon omvallen van Toon Tellegen

Een boek dat eigenlijk ieder kind moet lezen

In 1993 verscheen Bijna iedereen kon omvallen van de hand van Toon Tellegen, een jaar later werd het boek bekroond met de Gouden Griffel. Zo bekend als de boeken van Jacques Vriens of Carry Slee is het niet geworden, maar dat verdient het wel te zijn. Bijna iedereen kon omvallen is geschreven voor kinderen tussen de tien en de twaalf jaar, maar je kunt het gerust aan jongere kinderen voorlezen en – wat dit boek zo prettig maakt – op latere (volwassen) leeftijd nog regelmatig herlezen. Eigenlijk kun je zeggen dat dit boek je hele leven met je ‘meegroeit’.

Het bestaat, zoals veel boeken van Tellegen, uit tal van korte verhalen (gemiddeld zo’n twee á drie pagina’s lang) over de alledaagse beslommeringen van dieren. Tellegen gebruikt – op het eerste oog – volstrekt normale onderwerpen en belicht ze op een bijzondere en grappige manier. De verhalen zijn dikwijls humoristisch, regelmatig absurd en bijna altijd filosofisch. Wat is ‘onafzienbaar’ bijvoorbeeld? En: heb je verschillende soorten dorst? Is er zoiets als onafzienbare dorst misschien? Maar ook andere zaken, die heel normaal lijken, zijn eigenlijk heel lastig om te definiëren.

‘Hoe kom ik hiervan af?’ riep de olifant.
‘Ik denk dat je moet vallen,’ riep de eekhoorn.
‘Vallen?’ vroeg de olifant.
‘Ja.’
‘Hoe gaat dat?’
‘Ja…’ riep de eekhoorn, ‘hoe moet ik dat uitleggen…’

De verhalen van Tellegen kun je op tal van manieren benaderen, juist doordat zij zo gelaagd zijn. Kinderen hoeven dan ook echt geen Plato of Nietzsche in de dop te zijn om van dit boek te kunnen genieten. Voor een kind zijn de verhalen in de eerste plaats vooral om te lachen. Voor een volwassene kunnen de verhalen een diepere betekenis krijgen.
Daarbij zijn dieren de ideale personages. Zij hebben allemaal zo hun eigenschappen en uiterlijke kenmerken, waardoor de verhalen een eigen invalshoek krijgen. Overigens, en dat dient echt vermeld te worden, zijn de tekeningen van Anne van Buul daar een fantastische aanvulling op. Deze ogen simpel, maar zijn tegelijkertijd heel doeltreffend en vermakelijk. Zorgt Tellegen niet voor een glimlach, dan Van Buul wel.
En dat is waar je Bijna iedereen kon omvallen ook het best mee kunt schetsen. Als een boek dat dat ontzettend vaak voor een glimlach zal zorgen. Dat komt voornamelijk door de stijl van Tellegen, die volstrekt uniek is. Een imitatie hiervan zal altijd resulteren in een slap aftreksel. Tellegen heeft zichzelf vereeuwigd in de Nederlandse literatuur en de aankoop van zijn boeken is dan ook nóóit een miskoop. Al was het alleen al omdat zijn boeken keer op keer herleesbaar zijn, tot de pagina’s vies en vergeeld zijn geraakt.

Robert Feller

Deze hommage is speciaal geschreven voor de Kinderboekenweek 2013