De Japanse maatschappij vandaag

Geen zee te hoog – Paul Muys – Uitgeverij Vrijdag – 293 blz.

Het is de laatste jaren stil rond Japan. Het land kwam in 2011 weliswaar nog uitgebreid in het nieuws door de tsunami die de kuststrook overspoelde en de kernramp van Fukushima veroorzaakte. Maar de aandacht is in Oost-Azië volledig verschoven naar China, Hongkong en Noord-Korea. De Olympische Spelen 2020 in Tokyo moesten het land weer in de actualiteit brengen maar toen kwam dat vermaledijde virus opzetten. Hoe gaat het daar in Japan? Met zijn economie en zijn elektronica, met zijn tienduizenden honderdjarigen? Wordt er nog op walvissen gejaagd? Kloppen de werknemers nog altijd lange werkdagen? Paul Muys, voormalig anker en reportagemaker voor het duidingsprogramma Panorama (ex-BRT) zocht het voor ons uit en biedt een inkijk in de huidige Japanse samenleving.

De auteur begint zijn verhaal met een historisch overzicht van de recente Japanse geschiedenis. Tot het midden van de 19de eeuw was het land eeuwenlang geïsoleerd. Het was de bevlogen Japanse intellectueel en selfmade man Yukichi Fukuzawa die zijn landgenoten zal informeren over de westerse wetenschappelijke en technologische kennis. Door zelfstudie leert hij onder meer Nederlands. Een taal gesproken door een volkje dat net als honden bij het urineren het been oplicht, zo gaan de geruchten. De industriële productie neemt in korte tijd een grote vlucht en rond de eeuwwisseling verovert het land Korea en Taiwan op China en behaalt het een overwinning op Rusland. Uiteindelijk komt Japan tijdens WO II in een totale oorlog terecht die wordt beslecht na twee Amerikaanse atoombommen.

Het land wordt, zeker tijdens de Koreaanse Oorlog, een belangrijke Amerikaanse uitvalsbasis. In de jaren zestig tot en met tachtig gaat het Japan economisch voor de wind.  Grote Japanse merken zoals Toyota en Sony veroveren de wereld. Maar de beurscrash van 1989, te trage innovatie bij grote bedrijven, goedkopere concurrentie uit o.a. Zuid-Korea (Samsung) en China (Huawei) dagen de Japanse industrie uit. Toch blijft Japan economisch belangrijk ook al merken we daar minder van. Zo levert Japan onderdelen voor de in China geassembleerde iPhone. Japan is nog altijd wereldleider in de productie van halfgeleiders en staat aan de top in de productie van leds, condensatoren, batterijen. Ook op het vlak van printers en digitale beeldverwerkingssystemen kent Japan nog ronkende namen met Nikon, Pentax, Canon en Olympus.

In de volgende hoofdstukken bespreekt Paul Muys een rijke waaier aan aspecten van de Japanse samenleving. Een van de meest gekende kenmerken is het uitgesproken groepsgevoel. Blijkbaar is dit ontstaan uit de eeuwenoude rijstcultuur waarbij heel veel geduld, volharding, wil tot samenwerking en vertrouwen in de groep nodig waren. Discipline is van levensbelang in de rijstcultuur en wie zich daaraan niet houdt wordt uitgesloten. Bovendien zijn er ook nog de waarden van het (neo)confucianisme die de Japanners van oudsher meekrijgen zoals de wenselijkheid van zelfopoffering en samenwerking ter bevordering van de harmonie tussen arbeiders en hun superieuren, tussen overheid en bedrijf en tussen individuele burgers. Beschuldigd worden van oncollegialiteit is zowat de grootste vernedering voor een Japanner. Massaal overuren kloppen en het niet opnemen van vakantiedagen is de norm. Botweg iets weigeren is uitgesloten. Eigenaardig hierbij is dat de productiviteit niet hoger ligt dan in de westerse landen. In de bedrijfscultuur is de inspanning belangrijker dan het resultaat.

Op veel aspecten verschilt de Japanse cultuur van de onze. Zo is de pers in Japan niet onafhankelijk en onvoldoende kritisch ondanks het feit dat er massaal kranten worden gelezen. Zelfcensuur is de regel zoals bleek na de ramp in Fukushima. Stakingen komen nauwelijks voor en de vakbonden kennen weinig leden. Oudere werknemers blijven in dienst ook al zijn ze niet meer productief. Meer en meer gaan vrouwen nu gaan werken ook al is dit meestal deeltijds en aan lage lonen. Weinig vrouwen bekleden een topfunctie in politiek of bedrijfswereld. Yoko Ono kennen we allemaal maar noem eens een andere bekende Japanse vrouw? Immigranten zijn totaal niet welkom. Liever trekken de bedrijven naar het buitenland dan gastarbeiders aan te trekken.

Het boek biedt heel wat extra’s. Achterin is een tijdlijn vanaf 1590 tot nu opgenomen. Verder is naast een notenlijst en vrij korte bibliografie nog een zeer interessant vademecum opgenomen met uitleg over typisch Japanse termen en over andere aspecten zoals de landbouw, rijst, de schaamtecultuur, de vakbewegingen enz. Een middenkatern bevat nog een aantal kleurenafbeeldingen. In de tekst zelf zijn er nog tabellen en een paar kaartjes opgenomen. De auteur gebruikte niet alleen schriftelijke bronnen maar verwerkte ook gesprekken met Japanners zoals blijkt uit het dankwoord.

Geen zee te hoog bespreekt op een zeer gedegen, goed onderbouwde en toegankelijke wijze een aantal aspecten van de Japanse samenleving. Zeker een aanrader voor wie meer wil weten over de Japanse samenleving.

Kris Muylle

Boek bestellen!

Andere recensies

Vrouwen rondom Johan de Witt – Samenstelling: Ineke Huysman en Roosje Peeters – Uitgevrij Catullus – 344 blz. Robert Fruin, Gerhard Willem Kernkamp (alleen deel 1) en Nicolas Japikse publiceerden van 1906 tot 1919 een zesdelige bronneneditie: Brieven aan en Brieven van Johan de...
Lees verder Categorie: Boek van de week, Geschiedenis, Non-fictie
| Reageer!
Kom binnen! Theater lezen over thuis – Ineke Kraijo en Marlies Verhelst – Illustraties: Marja Meijer – Gottmer – 120 blz. Wat een verrassende serie die door uitgeverij Gottmer uitgegeven wordt. Ik had er eerlijk gezegd nog nooit één ingekeken, omdat ik geen recensies...
Lees verder Categorie: Kinderboeken
| Reageer!
Op de vriendschap – Milla Shan – Vertaling: Siska Goeminne – Illustraties: Frank Daenen – De Eenhoorn – 32 blz. Een vriendje hebben is voor de meeste kinderen belangrijk. In dit prachtige prentenboek wordt op een speelse manier verteld en getekend over het ontstaan...
Lees verder Categorie: Prentenboek
| Reageer!