De rijkdom van de Bijbel

De Bijbel – John Barton – vertaling: Ton Heuvelmans, Aad Janssen en Marianne Palm – De Bezige Bij – 732 blz.

De Bijbel kan reeds eeuwenlang op heel wat belangstelling rekenen. Gelovigen zijn de overtuiging toegedaan dat de Bijbel is geïnspireerd door God, met een hoge mate van autoriteit op vlak van het geloof en de praktijk. Niet-gelovigen beschouwen het als een uitermate interessante verzameling van belangrijke literaire werken met een zeer groot belang voor onze westerse cultuur. De Anglicaanse priester en Bijbelkenner John Barton legt in dit zeer boeiende boek uit hoe de verschillende delen en boeken van de Bijbel zijn ontstaan en hoe ze werden overgeleverd en verspreid. Verder verklaart hij hoe de Bijbel is gelezen en gebruikt vanaf de oudheid tot nu, zowel in de oorspronkelijke talen als in vertaling.

Barton begint zijn boek met een bespreking van de twee belangrijkste onderverdelingen van de Bijbel: het Oude en Nieuwe Testament. Beide verschillen zeer sterk van elkaar. De auteur vat het verschil kernachtig samen: “Het Oude Testament is de literatuur van een staat, opgeschreven gedurende enkele eeuwen en met een zeker officieel karakter. Het Nieuwe Testament is de literatuur van een kleine sekte die zich verspreidde over de oostelijke mediterrane wereld en bestond in oorsprong uit onofficiële, zelfs experimentele geschriften.” Om het Oude Testament goed te kunnen begrijpen, besteedt Barton heel wat aandacht aan de geschiedenis van Israël en de talen die er werden gesproken. Vervolgens richt hij zich op de inhoud van de joodse Bijbel en de vier belangrijkste genres: verhalend proza, wets- en wijsgerige teksten, profetieën en ten slotte de psalmen en gedichten. Hij toont aan dat de teksten bepaalde aanwijzingen geven over de tijd waarin ze geschreven zijn en over de auteurs. Zo zijn de Tien Geboden in feite een mengsel van elementen van verschillende data. Ze vertonen een aantal kenmerken die niet wijzen op een nomadenvolk in de woestijn maar op een agrarische gemeenschap die zich heeft gevestigd op vruchtbare grond.

Het Nieuwe Testament ontstond als gelegenheidsliteratuur. De brieven van Paulus zijn gericht naar specifieke situaties in de lokale kerken. De evangelies werden beschouwd als verzamelingen van materiaal over Jezus waaruit kon worden geput bij het vertellen van het verhaal. Ze fungeerden niet als Heilige Schrift zoals het Oude Testament. Pas in de vierde eeuw krijgt het Nieuwe Testament zijn officiële vorm maar Barton benadrukt dat dit niet gebeurde op een harde manier in een aantal conciliebesluiten. Het was eerder een bevestiging van wat al lang praktijk was. De boeken die werden uitgesloten zoals het evangelie van Judas of het evangelie van Maria waren van latere datum en duidelijk minder kwalitatief.

Vervolgens staat Barton stil bij de vele generaties schrijvers die de Bijbelteksten met de hand kopieerden. Ook hier is er een duidelijk verschil tussen het Oude en Nieuwe Testament. Van het Oude Testament zijn er veel handschriften maar die staan doorgaans in een herkenbare traditie omdat er sinds heel vroege tijden één enkele, zorgvuldig beheerde tekst was. Gedrukte Hebreeuwse bijbels zijn gebaseerd op de Codex Leningradensis die in de elfde eeuw werd geschreven.

In het vierde en laatste deel van zijn boek besteedt Barton aandacht aan de verschillende betekenissen van de Bijbel door de eeuwen heen. Hij staat stil bij de christelijke en joodse interpretaties van de Bijbel. Bij de christenen zijn de figuren in het Oude Testament vaak voorbodes van mensen en gebeurtenissen in het Nieuwe Testament en in de christelijke geschiedenis. Het Oude Testament was belangrijk omdat het een fundamentele morele gedragslijn bevatte. Maar als vertelling werd het opgevat als een verhaal over het menselijke verval tot zonde, de voortzetting ervan doorheen de geschiedenis van Israël, en de rehabilitatie van de mensheid door de dood en opstanding van Christus, die zal wederkomen voor het laatste oordeel over de wereld. In het jodendom is de Bijbel geen verhaal over onheil en redding maar veel meer een door de voorzienigheid beschikte leidraad.

Barton gaat verder met de interpretatie van de Bijbel door de geschiedenis. Een belangrijke rol is weggelegd voor Spinoza (1632 – 1677). Hij zette op basis van de natuurwetenschappen niet alleen vraagtekens bij de bijbelse wonderen maar viel ook de traditionele toeschrijving van Bijbelteksten aan en introduceerde een onderscheid tussen de betekenis van teksten en hun waarheid. Dit onderscheid was van cruciaal belang voor alle latere Bijbelstudies.

John Barton heeft een zeer oordeelkundig en vlot leesbaar werk geschreven en dit met een open geest. Over diverse aspecten van ontstaan, auteurschap en betekenis van de verschillende delen van de Bijbel bestaan nog zeer veel discussie, interpretatie en twijfel. Barton heeft over bepaalde aspecten zijn eigen mening, zal deze ook verwoorden en verdedigen. Een van zijn meest verrassende stellingen is dat jodendom en christendom geen Bijbelse religies zijn. Heel wat passages en verhalen stroken niet met de ethiek van deze godsdiensten. Het boek straalt respect uit maar tegelijk vooral een grote eruditie. Naast een notenlijst en register krijg je als lezer nog een zeer interessante bibliografie mee waarbij de auteur zich niet louter beperkt tot een opsomming maar ook wat commentaar geeft over de inhoud van deze bronnen. Het boek bevat verder heel wat Bijbelcitaten en de verwijzingen krijg je dan ook nog eens mooi opgelijst achter in het boek maar zonder verwijzing naar de betrokken bladzijde(n). Verder zijn nog een tiental zwart-witillustraties opgenomen en een viertal kaartjes.

Dit boek van John Barton is een absolute aanrader voor wie meer wil te weten komen over de rijke cultuurhistorische en religieuze achtergrond van de verhalen in de Bijbel.

Kris Muylle

Comments are closed.