De vergeten wereldoorlog

De Dertigjarige Oorlog – Dick Harrison – vertaling: Ger Meester – Uitgeverij Omniboek – 668 blz.

Op 11 november 2018 is het precies 100 jaar geleden dat er een einde kwam aan een vierjarige oorlog die als de Eerste Wereldoorlog de geschiedenis is ingegaan. Maar 2018 is om nog een andere reden een belangrijk jaartal. 400 jaar geleden barstte de Dertigjarige Oorlog los. Het epicentrum van deze oorlog lag weliswaar in Centraal-Europa maar de tentakels van de oorlog reikten veel verder dan we vermoeden. Zo waren de gevolgen voor de Zuidelijke en Noordelijke Nederlanden zeer belangrijk. Het was een internationaal conflict dat de oorlogvoerende landen ook uitvochten in hun kolonies in Amerika, Afrika en Azië. De Dertigjarige Oorlog was dan ook het eerste mondiale conflict uit de geschiedenis, aldus de Zweedse hoogleraar Dick Harrison die een interessant en verhelderend boek schreef over deze complexe oorlog.

Op 23 mei 1618 gooiden in Praag protestantse edelen de twee vertegenwoordigers van de katholieke keizer Ferdinand II uit het raam. De afgezanten overleefden hun val maar met deze defenestratie was het startschot gegeven van een conflict dat dertig jaar zou aanslepen. Godsdienstige spanningen speelden in het begin een belangrijke rol maar geleidelijk aan kregen politieke kwesties en machtsverhoudingen tussen de belangrijke spelers een steeds belangrijker aandeel. De grote aanstoker was ongetwijfeld de katholieke Habsburgse keizer Ferdinand II. Onder leiding van zijn zeer bekwame legeraanvoerder Johan t’Serclaes, graaf van Tilly, verslaat hij Bohemen en de hussieten. Met behulp van Spanje wordt de Palts veroverd. Ferdinand II zet zijn strijd verder richting het protestantse Noord-Duitsland waar de Denen zonder veel succes de opmars proberen tegen te houden. De Habsburgse tang begint zich langzaam rond Frankrijk te buigen maar ook de Republiek der Noordelijke Nederlanden kijkt angstig naar zijn oostgrens. De feitelijke Franse machthebber kardinaal Richelieu die een geheim verbond met de Republiek sluit, ondersteunt financieel een succesvolle inval van de Zweden in het conflictgebied. De Franse steun krijgt een echt militair karakter als de Franse legers de Spaanse Zuidelijke Nederlanden aanvallen. Spanje moet afrekenen met interne politieke moeilijkheden met Portugezen en Catalanen. Uiteindelijk zullen Zweedse en Franse troepen de keizerlijke troepen van Ferdinand III verslaan. In 1648 worden een reeks van verdragen gesloten die bekend staan onder de naam Vrede van Westfalen.

Harrison heeft zijn boek chronologisch ingedeeld waarbij de hoofdstukken gebaseerd zijn op de diverse fasen in de oorlog. De tekst is rijkelijk geïllustreerd met zwart-witafbeeldingen die soms wat te klein uitvallen om alle details goed te kunnen zien. Middenin het boek vinden we een katern met kleurillustraties. Achterin vinden we nog een uitgebreide bronnen- en literatuurlijst en registers op personen, plaatnamen en zaken. Telkens als in het boek een belangrijk persoon ter sprake komt, geeft de auteur wat meer biografische gegevens. Verder zijn verspreid in de tekst verschillende uitweidingen opgenomen over uiteenlopende thema’s die verband houden met het conflict. Zo wordt heel wat aandacht besteed aan het feit dat de toenmalige legers bestonden uit huurlingen of landsknechten. De Dertigjarige Oorlog heeft ook zijn sporen nagelaten in onze taal. Zo blijkt de uitdrukking ‘zijn pappenheimers kennen’ afkomstig te zijn van de zeer bekwame veldheer Gottfried Heinrich Pappenheim die de aanvoerder was van een zeer betrouwbaar en gevreesd regiment soldaten.

De auteur bekijkt de oorlog niet alleen uit vogelperspectief maar ook uit kikvorsperspectief. De tekst bevat heel wat verwerkingen en letterlijke citaten uit dagboeken, brieven en memoires van soldaten maar vooral van burgers. Deze ooggetuigenverslagen hebben betrekking op de verschrikkingen van de oorlog voor de gewone man en vrouw. De legers moesten geregeld ter plaatse trachten te voorzien in proviand wat in vijandelijke gebieden resulteerde in plundering van de velden. Dit leidde tot zware conflicten met de plaatselijke boeren. Indien de betalingen van de huursoldaten op zich liet wachten, zochten deze hun soldij bijeen bij burgers wat soms gepaard ging met martelingen en gijzelingen. Ook bij belegeringen van steden konden burgers na een overgave het zwaar te verduren krijgen als de legerleiding groen licht gaf voor plunderingen. Triest dieptepunt in deze oorlog was de verwoesting van de Duitse stad Maagdenburg in 1634 waarbij 20.000 mensen om het leven kwamen. De menselijke tol van de Dertigjarige Oorlog was dan ook immens. Naar schatting 1 miljoen soldaten kwamen om. Het aantal burgerslachtoffers wordt geraamd op 5 miljoen in Duitsland alleen (of 25% van de bevolking) en nog eens hetzelfde aantal in andere conflicthaarden.

Volgens Harrison was de Dertigjarige Oorlog de laatste keer dat de Europeanen probeerden met geweld hun buren een geloof op te leggen. ‘De heersers van de vroegmoderne staten waren nu zo machtig geworden dat ze God niet nodig hadden als alibi in conflicten met andere staten.’ De kaarten werden trouwens in Europa grondig dooreen geschud: Zweden maar vooral Frankrijk kwamen als grote overwinnaars uit de strijd. Wat de auteur niet benadrukt is dat ook de bloeitijd van de Noordelijke Nederlanden volop aanbrak. Maar het voornaamste was ongetwijfeld dat miljoenen mensen eindelijk geruster konden ademhalen na drie gruwelijke decennia van oorlog, geweld, vernieling en moord.

Kris Muylle

Andere recensies

Ferdinand Verbiest en de ontdekking van China – Veerle De Vos – Pelckmans – 341 blz. Ferdinand Verbiest (1623 – 1688) behoort zonder twijfel tot een van de meest onderschatte Vlamingen of Belgen. Gedreven door een niet te temmen bekeringsdrang en werkijver slaagde deze...
Lees verder Categorie: Biografie & Autobiografie, Geschiedenis, Non-fictie
| Reageer!
Net als ik – Muzoon Almellehan – Vertaling: Merel Leene – Kluitman – 240 blz. Dit is echt weer zo’n young adult boek waarvan ik hoop dat heel veel jeugd vanaf een jaar of 13 het gaat lezen maar zeker ook hun ouders. Ik...
Lees verder Categorie: Young Adult
| Reageer!
De pianostemmer – Daniel Mason – Vertaling: Lilian Schreuder – Hollands Diep – 397 blz. Het is eind negentiende eeuw. In Birma werkt een arts voor het Britse leger, Anthony Carroll, die er bijzondere methoden op na houdt om de vrede te bewaren. Zo...
Lees verder Categorie: Roman
| Reageer!