Dik
Big Brother – Lionel Shriver – Vertaling Maarten Polman – Atlas Contact – 413 blz.
Ik ben iets te zwaar. Niet veel hoor, zo’n tien kilo. Misschien vijftien, als ik streng naar mezelf kijk. Als ik wil, heb ik die extra kilo’s er zo af, geen probleem. Maar ik heb er geen last van, voel me prettig, dus waarom zou ik? Mijn conditie is goed, ik fiets en zwem regelmatig, dus wat kan mij gebeuren?’ Dit is ongeveer wat ik zeg, iedere keer wanneer iemand mij adviseert toch eens een beetje op mijn gewicht te letten. Ik denk dat het voor veel mensen herkenbaar is, want miljoenen Nederlanders kampen met een licht, matig of serieus overgewicht. En met zijn allen doen we daar veel aan, soms met blijvend succes, maar vaker niet. In de Verenigde Staten, de geboorteplaats van het fastfood, is dit probleem nog veel groter. Daar zijn ook meer dikke mensen met morbide obesitas, een staat waarbij je overgewicht zo groot is dat het een acuut risico gaat vormen voor je gezondheid. Over dit probleem schreef Lionel Shriver de confronterende roman Big Brother.
Die ‘big brother’ is Edison Appaloosa, een jazzpianist van begin veertig. Op een dag ontvangt zijn zus Pandora een telefoontje van een vriend van Edison, die haar vertelt dat haar broer even geen werk meer heeft, geen geld en geen onderdak. Edison logeert al enkele maanden bij die vriend, maar die wil hem zo snel mogelijk kwijt. Pandora zegt toe haar broer tot aan zijn eerstvolgende concerttournee twee maanden onderdak te verlenen en koopt een vliegticket New York – Cedar Rapids, Iowa voor hem. Ze krijgt die gastvrijheid met enige moeite geaccepteerd door haar echtgenoot, Fletcher, en haar twee tienerkinderen. Wanneer ze Edison afhaalt van het vliegveld wacht haar een grote schok. Ze ziet haar broer, die ze vier jaar niet heeft gezien, eerst niet staan bij de bagageband. Even later arriveren er twee grondstewardessen met een oversized rolstoel waarin een wanstaltig dikke man zit. Daarin herkent Pandora, met enige moeite, haar broer. Een kortademige vetklomp die grote moeite heeft met lopen. Hij weegt, schat ze, ongeveer tweehonderd kilo. Tijdens de rit naar huis, waar ze een feestelijk diner heeft bereid en waar haar man en kinderen klaarstaan om hun zwager en oom te verwelkomen, zit ze verbijsterd achter het stuur.
Je broer een paar maanden te logeren hebben kan al een zware belasting zijn, maar Edisons omvang en eetverslaving vormen een extra beproeving. Hij past niet in een normale stoel, hij kookt graag alle maaltijden voor de familie, maar doet dat in gigantische hoeveelheden en hij heeft last met traplopen, waardoor hij regelmatig in een ligstoel in de woonkamer in slaap valt en daar de nacht doorbrengt. Hij maakt ruzie met Fletcher, die veel sport en graag supergezond eet. Hij verveelt iedereen met zijn steeds herhaalde succesverhalen over zijn carrière als pianist, over de sterren met wie hij optrad. Zijn aanwezigheid en gedrag ontregelen het huishouden zo sterk dat Fletcher, die zich om de lieve vrede flexibel heeft opgesteld, Pandora dreigt met een echtscheiding wanneer na twee maanden blijkt dat er helemaal geen volgende tournee is, dat Edison die heeft verzonnen en dat hij bij hen moet blijven omdat hij nergens anders heen kan.
Pandora besluit dan na lang wikken en wegen haar broer een kans te geven om zijn leven te redden. Zij neemt samen met Edison haar intrek in een appartement in de buurt van haar huis, begint met hem aan een streng dieet en informeert haar man dat zij wel eens een jaar afwezig zou kunnen zijn. Het streefgewicht voor Edison is 81 kilogram. Hij weegt nu 193, dus dat betekent meer dan een halvering van zijn gewicht. Pandora was zelf ook al iets te zwaar en is nog aangekomen tijdens de maanden van Edisons logeerpartij. Dus ze trekken samen op en kiezen daarvoor een geheel vloeibaar dieet. Het is zwaar en er zijn momenten van zwakte en terugval. Langzaam maar zeker echter lijkt de aantrekkelijke en slanke jongeman die zij als haar broer kende weer tevoorschijn te komen uit de berg overtollig vet.
Shriver schrijft bij voorkeur over maatschappelijke problemen. In de roman waarmee ze doorbrak, We moeten het even over Kevin hebben, ging het om de vraag hoe een jongen ertoe komt op zijn school een slachting aan te richten. In Dat was het dan beschrijft ze de lijdensweg van een echtpaar waarvan de vrouw kanker krijgt en de man, gedwongen door de onbetrouwbaarheid van hun ziektekostenverzekering, zijn opgespaarde pensioengeld moet besteden aan haar peperdure behandelingen. In Big Brother is het rigoureuze dieet van Edison de kapstok voor bespiegelingen over de vraag hoe wij zo dik worden. Wat drijft ons tot eten, halen we daar wel zo veel genot uit als we denken en hoe kunnen we dat patroon veranderen? In een interview met The Huffington Post zei ze daarover: ‘I am fascinated with what it says about us collectively. I can’t help but intuit a larger sense of dissatisfaction. Other hungers that aren’t being fed.’ Een complex van negatieve factoren in iemands leven dus die het dik worden in gang zetten. Ook wordt de vraag gesteld of je een familielid in die situatie tot elke prijs zou moeten helpen. Voor Shriver zelf kwam deze vraag in 2009 heel dichtbij toen haar eigen broer voortijdig dreigde te overlijden aan de gevolgen van morbide obesitas en op haar een beroep werd gedaan hem bij te staan na een maagoperatie. Omdat hij nog voor de operatie overleed hoefde ze de vraag niet te beantwoorden, maar ze stelt hem nu wel.
Ik denk dat Shriver in Nederland wat ondergewaardeerd is. Afgezien van haar roman We moeten het even over Kevin hebben is haar werk hier niet breed bekend. Dat is jammer, want ze schrijft superieur. Ze is heel direct, ze weet iedere keer haar onderwerp overtuigend te integreren in een verhaal én ze houdt van cliffhangers en verrassende wendingen. Ook Big Brother bevat zo’n verrassing, net voor het einde van het verhaal. Ik was daardoor even van slag, maar realiseerde me dat Shriver er bewust voor heeft gekozen: In een roman met een boodschap mag die boodschap, wanneer dat nodig is voor het overkomen ervan, de roman overvleugelen. Die er dan, na even wennen aan de nieuwe situatie, alleen maar sterker door blijkt te zijn geworden.
