De donkere zijde van het vroege christendom

Eeuwen van duisternis – Catherine Nixey – Vertaling: Aad Jansen, Marianne Palm en Pon Ruiter – Uitgeverij Hollands Diep – 398 blz.

Een groep vredelievende mensen die brutaal werd vervolgd en uitgemoord door sadistische Romeinse keizers. Dit is het beeld dat heel wat mensen hebben van de eerste christenen in Rome. Deze opvatting moet dringend rechtgezet worden volgens historicus Catherine Nixey. De vervolgingen op de eerste christenen vielen best mee. Bovendien waren de eerste christenen intolerant, militant en agressief. Ze waren rotsvast overtuigd van hun gelijk en alles wat verwees naar vroegere godsdiensten, cultuur en kennis moest worden vernietigd. Net zoals Islamitische Staat poneert de auteur. Nogal kort door de bocht overigens, want in tegenstelling tot deze terreurbeweging hebben de eerste christenen nooit massamoorden gepleegd.

In een eerste deel stelt Nixey het beeld bij dat de christenen regelmatig het slachtoffer waren van georganiseerde massamoorden. Je had inderdaad wel de massale moordpartij op bevel van keizer Nero na de grote brand van Rome in het jaar 66. Maar dit was blijkbaar de enige vervolgingsgolf in de eerste 250 jaar van het christendom. De decennia daarop zouden nog enkele vervolgingen losbarsten maar deze richtten zich niet alleen tegen de christenen. Met het aantal martelaren viel het dus best mee: de auteur beweert dat nog geen tien verhalen van martelaren van de vroege kerk op waarheid berusten. De Romeinse gouverneurs wilden christenen niet terechtstellen. Ze deden dit enkel bij mogelijke verstoringen van de rust en de orde. Zelfs dan gaven ze de christenen de kans om te vluchten of stelden ze voor om offers te brengen aan heidense goden. Maar het martelaarschap was voor veel christenen het hoogste doel. Hoe meer pijn, hoe rijker de hemelse kroon.

De tweede stelling die Nixey in haar boek uitwerkt is dat de vroegere christenen driest zijn tekeer gegaan in het vernietigen van de heidense cultuur. Dat uitte zich niet alleen in het verwoesten van tempels (zoals de befaamde tempel van Serapis in Alexandrië of de tempel van Athena in Palmyra) en heidense beelden die volgens de christenen de verblijfplaats waren van demonen. Ook de klassieke literatuur moest eraan geloven. Die stond vol zonden: afgoderij, blasfemie, wellust, moord en ijdelheid. Bepaalde onderwerpen vielen weg uit filosofische debatten en de literatuur raakte haar vrijheid van de vorige eeuwen kwijt. Het pluralisme en het intellectuele debat die typisch waren voor het Griekse en Romeinse geestesleven gingen verloren. Het werk van de Griek Democritos, de vader van het atomisme, werd volledig vernietigd. Het perkament waarop Archimedes zijn wiskunde had ontwikkeld werd afgeschraapt en beschreven met gebeden. Hoogtepunt, of liever dieptepunt, was de sluiting van de invloedrijke filosofische school van Athene in het jaar 532, een verhaal waarmee de auteur haar boek begint.

De grote meerwaarde van het boek van Nixey is dat zij het opkomende christendom bekijkt vanuit de kant van de ‘heidenen’. Het christendom heeft het gehaald van de andere godsdiensten en het zijn juist de overwinnaars die de geschiedenis schrijven. Vandaar dat we van het vroege christendom een vertekend en gekleurd beeld hebben dat Nixey probeert te corrigeren. Al van in het begin van het boek doet de vinnige, cynische, sarcastische en zelfs provocatieve stijl van Nixey evenwel de wenkbrauwen fronsen. Het is precies alsof de auteur een eitje te pellen heeft met het christendom. Deze schrijfstijl kan dan misschien minder saai zijn om te lezen, het doet in ieder geval de geloofwaardigheid geen goed ook al heeft de auteur op bepaalde punten zeker gelijk. Maar de bronnen zijn schaars en wie bijvoorbeeld in Rome rondloopt moet toch vaststellen dat er verrassend veel heidense gebouwen de eeuwen hebben doorstaan. Heel wat Romeinse tempels (of andere gebouwen) – zoals het Pantheon – werden immers omgevormd tot kerken. Bij afbraak van een tempel werden de materialen massaal gerecycleerd. In heel wat kerken in Rome staan zuilen waarvan geen twee gelijk zijn: allemaal recuperatiemateriaal uit diverse Romeinse tempels. Veel kerken hebben cosmatenvloeren: recyclagemateriaal van tempels en badhuizen van de Romeinen. De auteur focust zeer sterk op enkele voorbeelden van uitwasemingen. Maar ze slaagt er zeker niet in om een lezer die wat vertrouwd is met de oude Grieks-Romeinse cultuur te doen geloven dat de christenen massaal heidense gebouwen tot op de grond afbraken en beelden verwoestten. Op heel wat plaatsen hebben christendom en het Romeinse polytheïsme vreedzaam samen bestaan waarbij het christendom de heidense godsdiensten langzaam verving. Als lezer heb je dan ook het gevoel dat de slinger in het boek van Nixey teveel in de andere richting overslaat en ze die argumenten en feiten benadrukt die haar stelling bijtreden.

Kris Muylle

Boek bestellen!

Andere recensies

Vrouwen rondom Johan de Witt – Samenstelling: Ineke Huysman en Roosje Peeters – Uitgevrij Catullus – 344 blz. Robert Fruin, Gerhard Willem Kernkamp (alleen deel 1) en Nicolas Japikse publiceerden van 1906 tot 1919 een zesdelige bronneneditie: Brieven aan en Brieven van Johan de...
Lees verder Categorie: Boek van de week, Geschiedenis, Non-fictie
| Reageer!
Kom binnen! Theater lezen over thuis РIneke Kraijo en Marlies Verhelst РIllustraties: Marja Meijer РGottmer Р120 blz. Wat een verrassende serie die door uitgeverij Gottmer uitgegeven wordt. Ik had er eerlijk gezegd nog nooit ̩̩n ingekeken, omdat ik geen recensies...
Lees verder Categorie: Kinderboeken
| Reageer!
Op de vriendschap – Milla Shan – Vertaling: Siska Goeminne – Illustraties: Frank Daenen – De Eenhoorn – 32 blz. Een vriendje hebben is voor de meeste kinderen belangrijk. In dit prachtige prentenboek wordt op een speelse manier verteld en getekend over het ontstaan...
Lees verder Categorie: Prentenboek
| Reageer!