Een caleidoscopische vrouwenwereld

Wijvenwereld – Jelle Haemers, Andrea Bardyn & Chanelle Delameillieure – 271 blz. – Uitgeverij Vrijdag

De man domineerde de middeleeuwse maatschappij. In heel wat literatuur over deze periode is de helft van de toenmalige wereldbevolking prominent afwezig. En als er dan eens melding wordt gemaakt over de vrouw, staan de clichébeelden voorop zoals de smachtende jonkvrouw in een torenkamer of de prevelende begijn. In het boek Wijvenwereld tonen vijf onderzoekers van de Katholieke Universiteit Leuven op basis van archiefonderzoek aan dat vrouwen wel degelijk een zeer diverse en actieve rol in de middeleeuwse stadssamenleving opeisten.

Voor alle duidelijkheid: het woord ‘wijf’ was in de middeleeuwen de gewone, neutrale benaming voor een (gehuwde) vrouw. Voor hun onderzoek boorden de auteurs een aantal onontgonnen bronnen aan: verkoopakten, testamenten, verklaringen voor de rechtbanken en getuigenverslagen daterende uit de periode van ruwweg 1350 tot 1550. Het is opmerkelijk hoe deze administratieve en op zichzelf saaie teksten een echte schat aan informatie ontsluiten over de positie van de vrouw. Het onderzoeksgebied lag vooral in het hertogdom Brabant. Dit dichtbevolkt gebied bestond uit belangrijke steden zoals Brussel, Antwerpen, Mechelen en Leuven en een aantal kleinere steden zoals ’s Hertogenbosch, Zoutleeuw, Nijvel, Breda en Bergen-op-Zoom. Af en toe maakten de onderzoekers een kleine zijsprong naar Vlaamse (Brugge, Gent) of buitenlandse steden. De focus ligt dus vooral op stedelingen en het is niet na te gaan hoeverre de maatschappelijke positie van stadsvrouwen verschilde van die van plattelandsbewoonsters.

In zeven hoofdstukken ontsluiten de onderzoekers een kleurrijke wereld over de status en positie van de vrouw en dit aan de hand van concrete gevallen en voorbeelden. Het boek vangt aan met een schets van de levensloop van de middeleeuwse vrouw. Welke rechten had ze in de verschillende fasen van het leven (kind, puber, echtgenote)? De nadruk ligt op de status van de getrouwde vrouw. Een van de meest opmerkelijke praktijken was de schaking. Huwelijken werden dikwijls strategisch ingezet om netwerken te smeden en het familiebezit te beschermen. Schakingen waren een middel om te ontsnappen aan deze familie controle. Deze schaking kon op vrijwillige basis gebeuren. Veel schakingen echter waren goed georganiseerde groepsondernemingen waarbij leden van één familie samen een rijke vrouw ontvoerden in de hoop haar tot een huwelijk te overhalen. Regelmatig slaagde de dader in zijn opzet en trouwde hij effectief met zijn slachtoffer.

Vervolgens passeren verschillende ‘soorten’ vrouwen de revue: de religieuzen, in het bijzonder de begijnen, de ondernemende vrouwen binnen het huwelijk en de alleenstaande zakenvrouwen, en ten slotte vrouwen die hun arbeid op de markt of binnen een ambachtsvereniging uitoefenden. Een van de opmerkelijkste verhalen is dat van de Antwerpse Janne Schuts uit de eerste helft van de vijftiende eeuw. Deze ongehuwde moeder van bescheiden komaf ontpopte zich tot een uiterst succesvolle zakenvrouw die volop belegde in vastgoed en leningen tegen interest. Bovendien trad ze nog toe tot de orde van de begijnen.

De laatste twee hoofdstukken van het boek handelen over ‘quade wijven’ en vrouwen op vrijersvoeten. We komen in dit laatste hoofdstuk meer te weten over de befaamde stoofcultuur in de Nederlanden en de daaraan verbonden prostitutie. Alhoewel de Kerk er een strenge moraal onderwees, bleek een en ander best wel mogelijk te zijn op voorwaarde dat het niet al te openlijk gebeurde en de openbare orde of de eer van de familie niet al te zeer in het gedrang werden gebracht.

Mannen bekleedden in de middeleeuwen de machtsposities. In de talloze concrete voorbeelden in dit boek verschijnen de middeleeuwse vrouwen als ondernemende personen die hun rechten goed kenden, de kansen grepen of creëerden, en deelnamen aan het economische, politieke of religieuze leven in hun stad. Geweld en ongelijkheid maakten evenwel voor vrouwen een integraal deel uit van het leven. Mondige vrouwen namen in zo’n geval het heft in eigen handen en spanden processen in tegen het wangedrag van hun man of tegen een gearrangeerd huwelijk.

Dé middeleeuwse vrouw bestaat niet. In het boek ontvouwt zich een caleidoscopisch beeld van de vrouw over de sociale standen, leeftijden, achtergronden en tijdsvakken heen. Wijvenwereld is een opmerkelijk, goed onderbouwd boek dat in hoge mate bijdraagt tot het bijbrengen van een realistisch beeld over de toch wel zeer boeiende wereld van de middeleeuwen. Ook op dit vlak waren de middeleeuwen allerminst ‘donker’ te noemen.

Kris Muylle

Boek bestellen!

Andere recensies

Vrouwen rondom Johan de Witt – Samenstelling: Ineke Huysman en Roosje Peeters – Uitgevrij Catullus – 344 blz. Robert Fruin, Gerhard Willem Kernkamp (alleen deel 1) en Nicolas Japikse publiceerden van 1906 tot 1919 een zesdelige bronneneditie: Brieven aan en Brieven van Johan de...
Lees verder Categorie: Boek van de week, Geschiedenis, Non-fictie
| Reageer!
Kom binnen! Theater lezen over thuis – Ineke Kraijo en Marlies Verhelst – Illustraties: Marja Meijer – Gottmer – 120 blz. Wat een verrassende serie die door uitgeverij Gottmer uitgegeven wordt. Ik had er eerlijk gezegd nog nooit één ingekeken, omdat ik geen recensies...
Lees verder Categorie: Kinderboeken
| Reageer!
Op de vriendschap – Milla Shan – Vertaling: Siska Goeminne – Illustraties: Frank Daenen – De Eenhoorn – 32 blz. Een vriendje hebben is voor de meeste kinderen belangrijk. In dit prachtige prentenboek wordt op een speelse manier verteld en getekend over het ontstaan...
Lees verder Categorie: Prentenboek
| Reageer!