Een enerverende negende-eeuwse reis

Katla. De reis naar Dorestad – Luit van der Tuuk – Omniboek – 226 blz

Vorig jaar januari verscheen op deze website een bespreking van De middeleeuwers, geschreven door Luit van der Tuuk en Leon Mijderwijk. In dat boek worden ‘gewone’ mensen uit dat tijdvak onder de loep genomen. Één van die figuren was Katla, een Zweedse Vikingvrouw die zo goed bij kas zat, dat men haar filantrope noemde. Deze status maakte het voor haar mogelijk te reizen buiten haar regio, wat aan weinigen in die tijd, de Vroege Middeleeuwen, gegeven was. Ze reisde vanuit haar woonplaats Birka naar Dorestad. Birka ligt op het eiland Björkö, in het Zweedse Mälaren-meer – en is ook nu nog een aantrekkelijke plaats om meer over de Vikingen te leren in het herbouwde Vikingendorp. De plaats werd een middelpunt van handelsroutes naar noord en zuid. Katla volgde een route naar een handelsplaats in onze contreien, die toen ook een meer dan regionale betekenis had: Dorestad, gelegen op de plek waar nu Wijk bij Duurstede ligt. Het hoe en waarom van deze reis van Katla en haar belevenissen onderweg worden nauwgezet door de auteur weergegeven.

In zijn voorwoord geeft Van der Tuuk duidelijk aan dat we hier niet te maken hebben met een levensbeschrijving van deze intrigerende vrouw. Er is zo weinig documentatiemateriaal dat zoiets onmogelijk is. Wel kan uit allerlei materiaal zoveel gereconstrueerd worden, dat de auteur schrijft: “Door haar echter in de context van haar tijd te plaatsen en haar in verband te brengen met de plaatsen die zij bezocht en de personen die zij ontmoette, kunnen we ons toch een beeld van haar vormen”.

In het eerste hoofdstuk maakt Van der Tuuk duidelijk dat er toch een belangrijke bron is: Vita Anskarii. Acc.Vita Rimberti. , gepubliceerd door G.Waitz in 1884. Dit werk gaat over aartsbisschop Anskar van Bremen en zijn opvolger Rimbert. Die laatste is vooral als bron belangrijk. Het is mogelijk dat hij ook Dorestad heeft bezocht. “Daarover kon hij, anders dan veel van zijn schrijvende collega’s, uit de eerste hand vertellen en enige couleur lokale aan zijn relaas meegeven”, schrijft de auteur. Rimbert had in zijn ‘biografie’ van Anskar “de belevenissen van haar (Katla) als tot een stichtelijk voorbeeld dienend intermezzo ingelast…”.

De drie volgende hoofdstukken: De wereld van Katla, De reis van Katla en Het reisdoel van Katla vormen de kern van het verhaal. In het eerste maakt de lezer kennis met de leefomgeving van Katla, het gebied dat werd beheerst door de Vikingen. Zij waren geen lieverdjes. Er was geen machtsstaat, waarin van bovenaf alles geregeld wordt, noch een legitiem rechtssysteem. Door deze verdeeldheid ontstond veel stammenstrijd en gewelddadigheden waren eerder regel dan uitzondering. Als tegenhanger daarvan noemt de auteur wel de onderlinge culturele verbanden. Ook laat Van der Tuuk zien dat de weergoden het gebied niet al te zeer gunstig gezind waren. Geen ideale omgeving voor Katla en haar moeder Frideburg. Gunstig is te noemen dat zij (alleen de elite?) weinig te duchten hadden van antivrouwelijke sentimenten en konden ze door hun financiële positie zich vrij bewegen en zelfs reizen. Van der Tuuk vertelt, met liefde, over hun woonplaats, de handelsstad Birka.

Het volgende hoofdstuk handelt over de “moeizame” (volgens Rimbert) reis zelf. Natuurlijk per schip, hét vervoermiddel van die tijd (negende eeuw). Er bestaat wel documentatie over scheepsreizen in die tijd, maar de bron, Rimbert, heeft niet over de reis van Katla naar Dorestad gerept. Hier gebruikt de auteur dus een soort reconstructie die aan het verhaal ten grondslag ligt, dus fictief.

De religieuze zaken in Dorestad hebben in het laatste kernhoofdstuk de volle aandacht van Rimbert, over de wereldlijke schrijft hij alleen als het hem uitkomt.

Katla’s beweegredenen voor haar bezoek aan Dorestad hebben een religieuze/sociale reden. Het was een belofte aan haar moeder om de noodlijdenden te ondersteunen, vooral financieel. Dan gebeurt er een wonder, de buidel waaruit zij geld heeft gehaald, blijkt daardoor niet leger te zijn geworden. De belevenissen van Katla in Dorestad worden door Van der Tuuk verweven met de geschiedenis van Dorestad. Niet voor niets is hij specialist op dit gebied: conservator van het Museum Dorestad. Het is de auteur zeer te prijzen dat zijn verhaal zoals vanzelfsprekend overkomt. Katla wordt een sympathieke vrouw, die de lezer met aandacht zal volgen.

In zijn “Terugblik” erkent de auteur dat er nog veel vragen over Katla niet beantwoord konden worden. Bijvoorbeeld of zij lang in Dorestad verbleef nadat zij de belofte aan haar moeder had ingelost. We krijgen echter een beeld van het leven in die tijd, een bestaan dat vanuit het perspectief van Katla wordt beschreven.

Het boek heeft een interessante bijlage. In Wijk bij Duurstede werd een reconstructie gebouwd van een schip vergelijkbaar met dat waarop Katla gereis zou kunnen hebben. Het bouwproces wordt duidelijk gemaakt met gebruik van een katern foto’s van de bouw.

Als Van der Tuuk ergens in is geslaagd, dan is het wel om een tipje van de sluier op te lichten over het leven in de negende eeuw. Daar waar documentatie ontbreekt, heeft reconstructie de plaats ingenomen. Mede door de goede leesbaarheid verdient het werk een breed lezerspubliek. De lezer die meer wil weten kan verwezen worden naar de uitgebreide literatuurlijst en de verantwoording in de Noten. Een personen- en plaatsnamenregister completeren het geheel. Boek bestellen!

Kees de Kievid

Andere recensies

Vrouwen rondom Johan de Witt – Samenstelling: Ineke Huysman en Roosje Peeters – Uitgevrij Catullus – 344 blz. Robert Fruin, Gerhard Willem Kernkamp (alleen deel 1) en Nicolas Japikse publiceerden van 1906 tot 1919 een zesdelige bronneneditie: Brieven aan en Brieven van Johan de...
Lees verder Categorie: Boek van de week, Geschiedenis, Non-fictie
| Reageer!
Kom binnen! Theater lezen over thuis – Ineke Kraijo en Marlies Verhelst – Illustraties: Marja Meijer – Gottmer – 120 blz. Wat een verrassende serie die door uitgeverij Gottmer uitgegeven wordt. Ik had er eerlijk gezegd nog nooit één ingekeken, omdat ik geen recensies...
Lees verder Categorie: Kinderboeken
| Reageer!
Op de vriendschap – Milla Shan – Vertaling: Siska Goeminne – Illustraties: Frank Daenen – De Eenhoorn – 32 blz. Een vriendje hebben is voor de meeste kinderen belangrijk. In dit prachtige prentenboek wordt op een speelse manier verteld en getekend over het ontstaan...
Lees verder Categorie: Prentenboek
| Reageer!