Een leven in het teken van verlies
Een overbodige vrouw – Rabih Alameddine – Meridiaan Uitgevers – 315 blz.
Deze roman is zeker geen alledaags boek. Ze staat vol met verwijzingen naar literatuur. Ik vind het knap hoe de schrijver al deze bijpassende – wel negentig – citaten gevonden en verwerkt heeft in het boek. Ze geven het verhaal iets poëtisch. De hoofdpersoon leeft in haar eigen, beperkte wereldje. Een wereld die misschien iets beperkter is dan noodzakelijk was geweest. Het verhaal begint op latere leeftijd, als Aalia terugblikt op haar leven. Dit doet ze met vele omwegen waardoor je als lezer de draad van het verhaal makkelijk kwijt kunt raken. Ook valt me op dat het verhaal niet is verdeeld in hoofdstukken, enkel in paragrafen. Het wordt hierdoor één langgerekte terugblik. Alhoewel je je soms al lezende afvraagt of het boek wel ergens over gaat en waar dan over, komen alle losse eindjes aan het eind van het boek alsnog samen en worden ook de diepere lagen duidelijk.
Al op zeer jonge leeftijd verliest Aalia haar vader waarna haar moeder hertrouwt en ze nog drie halfbroers krijgt. De schrijver weet heel goed de slechte relatie tussen moeder en dochter neer te zetten en het gevoel van waardeloosheid dat het leven van de dochter blijft bepalen, mede versterkt door de cultuur waarin ze opgroeit. Op zestienjarige leeftijd wordt ze uitgehuwelijkt aan een man terwijl zij helemaal niet toe is aan een leven dat ze moet wijden aan een echtgenoot en huishouden.
‘Toen alle Arabische meisjes in de rij stonden voor God toen Hij het wanhopig-verlangen-om-getrouwd-te-zijn-gen uitdeelde, moet ik ergens anders zijn geweest, waarschijnlijk verdiept in een boek.’
Na een paar jaar huwelijk, dat zij als teleurstellend beschrijft, verlaat haar man haar en laat het appartement tot haar grote geluk gewoon achter. Zij omklemt haar thuis met beide armen en hoe vaak haar familie en vooral de halfbroers ook proberen haar over te halen de flat af te staan, ze houdt voet bij stuk en geeft niet op. Hoe belangrijk dat huis voor haar is, blijkt op het moment dat een oorlog uitbreekt: ze sterft er liever door de bombardementen, dan dat ze zou gaan schuilen in de schuilkelder en iemand ondertussen haar woning zou inpikken.
Het is buitengewoon heldhaftig te noemen dat een vrouw in haar positie besluit om niet te hertrouwen en haar leven alleen te slijten. De consequentie daarvan is echter dat zij zich een buitenstaander, een paria voelt en zich steeds meer terugtrekt tussen de muren van haar appartement.
Dankzij haar werk in de boekwinkel vindt ze haar heil in het vertalen van literatuur. Het vertalen volgens vaste regels wordt voor haar een manier van overleven.
Het leven van Aalia heeft iets zeer tragisch. De personen in haar leven verdwijnen één voor één. Zoals haar vader die zij nooit gekend heeft, Ahmad, de Palestijnse vluchteling die haar hielp in de boekwinkel maar later voor een ander leven kiest, haar ex-echtgenoot die haar verlaat en Hannah, haar vriendin en enige metgezel die haar helpt zich te redden in het huwelijksleven en zich als een soort moeder of grote zus over haar ontfermt, maar later zichzelf van het leven berooft. Toch zijn de vrouwen die met haar in het appartementencomplex wonen altijd voor haar blijven zorgen, voor zover zij dat toeliet. Ze sloot zichzelf af van de wereld omdat ze dacht dat die wereld haar niet wou. ‘Yo, la peor de todas.’
De manier waarop het leven van deze vrouw wordt beschreven en hoe ze zichzelf wegcijfert en totaal overbodig voelt, is beklemmend. Ze zou beslist geen overbodige vrouw zijn geweest wanneer ze het geluk had gehad op te groeien in een cultuur waarin vrouwen meer mogen zijn dan enkel echtgenote en moeder. Het is een verlies wanneer vrouwen min of meer gedwongen worden geen gebruik te maken van hun intelligentie en talenten. Aalia was sterk genoeg zich hiertegen te verzetten en koos ervoor haar intelligentie in te zetten door boeken te vertalen, voor zichzelf. Ze dacht niet dat iemand er ooit behoefte aan zou hebben ze te lezen, dat haar werk ertoe deed. Maar het deed er wel degelijk toe. Een overbodige vrouw heeft daarin een heel duidelijke boodschap, het leest als een pleidooi voor de emancipatie van vrouwen en tegen uithuwelijken. ‘Geen liefde voelen voor je echtgenoot is een tamelijk wijdverbreid ongeluk.’
