Een literaire zoektocht naar integriteit

Als het over liefde gaat – Jannah Loontjens – Podium – 221 blz.

Frida Vogels, wie zou haar nog lezen? Een kwart eeuw geleden won zij de Libris Literatuurprijs met het tweede deel van haar romancyclus De harde kern. Net als de romans van J.J. Voskuil (bijv. Bij nader inzien) was De harde kern sterk autobiografisch van opzet; vriendschap was een belangrijk thema, en zoals Frida Vogels prominent – maar onder pseudoniem – figureerde in het werk van Voskuil, zo had Voskuil (‘Jacob’) een belangrijke rol in De harde kern. Prachtige literatuur was het, en destijds uitermate populair, zo populair dat Bij nader inzien zelfs werd bewerkt tot een televisieserie.

Zeven jaar geleden stuurde Jannah Loontjens (1974) – dichter, filosoof, schrijver – een brief aan Frida Vogels, die al sinds jaar en dag in Italië woonde. In die brief vertelde Loontjens over haar bewondering voor Vogels’ werk, dat zij las als ‘een nauwkeurig onderzoek naar de integriteit van gedachten en handelingen en het zoeken naar de balans daartussen’. Zij sprak de wens uit haar eens te mogen bezoeken of misschien samen een wandeling te maken; mocht dat niet lukken dan hield ze zich graag aanbevolen voor een suggestie voor een meerdaagse wandeling ergens in Italië, een plek waar Vogels graag komt of kwam.

Het antwoord liet niet lang op zich wachten. Vogels was inmiddels 82, een bezoek of correspondentie zat er niet in, maar zij stuurde wel kopieën mee van aantekeningen van een wandeling door Umbrië die zij maakte in 1968, toen zij 38 was, even oud als Loontjens toen zij haar brief schreef.

En zo beginnen de schrijver en haar van oorsprong Soedanese partner Jamal, ook schrijver, een paar jaar later hartje zomer aan een literaire pelgrimage door Umbrië, zoveel mogelijk aan de hand van de aantekeningen van Frida Vogels. Loontjens’ inzet is om te onderzoeken hoe het gesteld is met háár balans van gedachten en handelingen, en om daarover te schrijven. Of het een reisverhaal wordt of fictie blijft voorlopig open; op die vraag zal de tocht zelf een antwoord moeten geven.

“Al schrijvend voel ik een verlangen naar volkomenheid opkomen, een verlangen waarin de pijn van de onbereikbaarheid ook direct opspeelt, maar dat toch elke keer, bij elk boek, elk verhaal, in me begint te gloeien. Nu lijkt de onvolkomenheid niet alleen dit schrijven te betreffen, dat nog alle kanten uit kan, maar ook het beeld dat ik neerzet van ons, van mij en Jamal, van wat ons samenbracht en hoe we hier terecht zijn gekomen, langs deze autoweg, waar we als twee schildpadden met onze bagage op de rug in de hitte voortsjokken.”

Erg makkelijk gaat het allemaal niet. Wandelpaadjes uit Vogels’ aantekeningen blijken een halve eeuw later veranderd in autosnelwegen, stationnetjes zijn voorgoed gesloten, en in veel dorpen heeft het toerisme genadeloos toegeslagen. En ook het 24 uur per dag samenzijn met Jamal kent zijn beperkingen. Hoewel…

“Had ik deze wandeling liever in mijn eentje ondernomen? Ja, beslist. Wandelen is toch iets wat je het beste alleen doet. Alleen in de natuur, eenzaam de elementen trotserend, ongehinderd de eigen gedachten volgend, eenzaam ontwakend in de ochtend, iets waar ik sowieso van houd… Toch had ik me in mijn eentje ook ongelukkig gevoeld, in die berm langs de autoweg. Misschien kan ik me juist wel zo vrij en optimistisch voelen omdat Jamal alle gepieker op zich neemt.”

En zo ontwikkelt Als het over de liefde gaat zich al snel in een even lichtvoetig als diepgaand relaas over … de liefde. Over geven en nemen en over smaakverschillen. Over ratio en emotie, over samen praten en samen zwijgen. Over wederzijdse irritatie en over vertrouwen. En het eerste wat Loontjens doet als ze aan het eind weer veilig in haar eigen huis is, is Jamal een berichtje sturen: ‘I miss you already.’

Niet dat het boek alleen maar over liefde gaat. Gaandeweg komen we ook heel wat te weten over Loontjens’ visie op bewondering; staand plassen; smalltalk; mannen die een replica van Van Goghs Sterrennacht in hun kamer hebben hangen; vrouwen en bekentenisliteratuur; en nog veel meer. En dat allemaal in een sprankelende, onnadrukkelijke stijl.
Maar boven alles is Als het over liefde gaat toch de weergave van Loontjens’ zelfonderzoek naar háár integriteit van gedachten en handelingen, naar het evenwicht daartussen. Niet alleen toont zij zich daarmee een voorbeeldige leerling van Frida Vogels, zij geeft aan dat zelfonderzoek ook een fraaie eenentwintigste-eeuwse invulling.

Hein-Anton van der Heijden