Een veldheer die zichzelf niet spaart

Veldheer Banner – Marie Kessels – De Bezige Bij – 382 blz.

Romans over ziektes hebben bij literatuurliefhebbers niet echt een goede naam. Nogal eens nemen ze de vorm aan van egodocumenten waarin de hoofdpersoon omstandig verslag doet van zijn aandoening, zonder zich daarbij veel te bekommeren om stijl en vorm. Zelfhulpromans in het beste geval, die wel veel herkenning, en daarmee soms verlichting, bieden aan hen die de ziekte uit eigen ervaring kennen – ook een functie van romans -, maar literair gezien valt er meestal niet veel te beleven.

Dat het ook anders kan bewijst Marie Kessels (1954), die eerder schreef over blindheid (Ruw, 2009), rouw (Het lichtatelier, 2012) en herrie (Brullen, 2015). Veldheer Banner is alweer haar tiende roman, en het onderwerp is ditmaal de ziekte van Parkinson.

Saul Banner, docent aan de universiteit en een man die over alles en iedereen (God, Japan, president Reagan, Frank Sinatra) een mening heeft, wordt al vóór zijn vijftigste getroffen door de gevreesde ziekte. Hij is ongelukkig getrouwd, vader van twee jonge dochters, woont in de provincie, maar koopt om zijn huwelijk te ontvluchten een appartement in de stad. Geen bijzonder sympathieke man, maar fotografe Dana Stromberg, leeftijdgenoot en tegen het eind van het boek ook al een eindje in de zestig, viel destijds als een blok voor hem, en dat gevoel wordt met het vorderen van de ziekte alleen maar sterker.

Weliswaar behoudt ze haar autonomie – ze trekt niet bij hem in in zijn nieuwe nestje – maar in de dagen en nachten dat ze samen zijn, combineert ze op een verbazingwekkende manier de rollen van minnares, mantelzorger, voetveeg en – vooral – discussiepartner. Want de ziekte van Parkinson is voor Saul en Dana boven alles een onderwerp om van alle kanten tegen het licht te houden. Of het nu gaat om het verband tussen Parkinson en depressiviteit; om de vervanging van de begrippen ziel of geest door brein in het hedendaagse discours; deep brain stimulation als mogelijk antwoord op Parkinson; de talloze bijwerkingen van medicijnen; politici met Parkinson (Hitler, Mao, Franco): het wordt allemaal te voor en te na besproken. Daarmee heeft het boek wel iets van een modernistisch literair project: het verhaalverloop is ondergeschikt aan het idee, de wereld wordt beschouwd vanuit één specifiek gezichtspunt, en alles vindt binnen dat perspectief een plaats.
Het blijft overigens niet bij praten: ook de invloed van Parkinson op bezoekjes aan Albert Heijn, op de motoriek, de seks en zelfs op de stoelgang passeren uitgebreid de revue. En, toegegeven, in de verbeeldingsrijke, dappere en zichzelf niet sparende manier waarop Saul Banner omgaat met zijn gebrek toont de hoofdpersoon zich een ware veldheer, en is Dana’s fascinatie zeker te begrijpen.

Is Veldheer Banner daarmee ook geslaagd als roman? Het boek kent geen noemenswaardige plot, en bestaat voor een groot deel uit monologen, dialogen en essayachtige beschouwingen. Scènes met ‘handeling’ zijn dun gezaaid, en zo veel als we te zien krijgen van Banner, zo weinig komen we te weten over Dana. De manier waarop de hoofdpersonen elkaar aanspreken (‘roodhaartje’, ‘leveke’, ‘zorgzame’), en dat tientallen keren herhaald, komt nogal gekunsteld over, en ook verder is de stijl vaak ietwat cerebraal.

Maar toch, maar toch, maar toch. Hoe Saul en Dana samen de diepte in gaan voor iets wat steeds meer een gezamenlijke strijd wordt. De genadeloze manier waarop zij elkaars persoonlijkheid fileren èn beminnen. En de inzichten over filosofie, het medisch-industriële complex en over wat ziekte toevoegt aan het begrijpen van het leven en de wereld: ze zijn van een diepgang die je in een Nederlandse roman maar zelden tegenkomt.

Hein-Anton van der Heijden