Eerste speldenprik uitgedeeld aan de Spanjaarden

Heiligerlee. Strijd in een landschap van glorie en nederlaag – Sietse van der Hoek (redactie) – Noordboek i.s.m. Cultuurhistorisch Centrum Oldambt – 140 blz.

De Tachtigjarige Oorlog is en blijft waarschijnlijk nog lang een periode waar veel onderzoek naar gedaan wordt. Waar onderzoek naar wordt gedaan, wordt ook veel gepubliceerd, zoals het lijvige boek van Simon Groenveld De Tachtigjarige Oorlog (2008). Zoekend in dat boek blijken en slecht twee alinea’s besteed te zijn aan de Slag bij Heiligerlee. Dat zou kunnen betekenen dat die gebeurtenis binnen de strijd tegen Spanje van weinig betekenis is geweest. Toch moeten we die niet onderschatten. De mogelijke dichter van ons volkslied, Filips van Marnix van Sint-Aldegonde, wijdt er zelfs het vierde couplet aan.

Lijf ende goed tezamen heb ik u niet verschoond, mijn broeders, hoog van namen hebben ’t u ook vertoond. Graaf Adolf is gebleven in Friesland in den slag, zijn ziel in ’t eeuwig leven verwacht den jongsten dag.

Het meest bekend is de slag geworden als beginpunt – waarover later meer – van die Tachtigjarige Oorlog. De naam Heiligerlee doet bij veel Nederlands toch wel een belletje rinkelen.

Om het geheugen nog even op te frissen, de feiten, zoals in dit boek gememoreerd, kort op een rijtje.Al ruim een jaar voor het begin van de Tachtigjarig Oorlog groeide het verzet tegen de Spaanse koning Filips II. Onder leiding van prins Willem van Oranje kwam er een opstand voor godsdienstvrijheid en onafhankelijkheid. Hij stuurde zijn twee broers, Lodewijk en Adolf met een leger van huurlingen naar het noorden van het land. De marsroute liep vanuit Oost-Friesland (Duitsland) via Bellingwolde naar Stad en Lande. Het eerste succes was de inname van de Wedderborg, de zetel van Jan van Ligne, graaf van Aremberg, stadhouder van Groningen, Friesland, Drenthe en Overijssel. Lodewijk trok door naar Heiligerlee om bij het klooster een verdedigingslinie op te zetten. Aremberg zocht de aanval, maar viel op 23 mei 1568 in een hinderlaag van Lodewijks leger in de Slag bij Heiligerlee, waarin hij sneuvelde. Het ‘grote’ succes werd overschaduwd door de dood van Adolf – waaraan veel anekdotes kleven – in dezelfde slag. Beide slachtoffer werden waarschijnlijk opgebaard in het klooster Mont Sinai, hoewel er ook andere interpretaties zijn.

De vreugde om de overwinning duurde niet lang. Lodewijk werd de toegang door de stad Groningen ontzegd en Alva stuurde nieuwe troepen naar het Noorden. Het huurlingenleger van Lodewijk leed op 21 juli 1568 een grote nederlaag bij Jemmingen (Jengum, bij de Eems). De overwinning bij Heiligerlee had nog een afschuwelijk effect: Alva liet in Brussel een aantal edelen vermoorden onder wie de graven Egmond en Horne. Toch wist men dat de Spanjaarden niet onverslaanbaar waren en putte later moed daaruit.

Dit boek laat niet alleen de gebeurtenissen van de slag zelf zien, maar een aantal historici (specialisten) behandelt allerlei zaken er rondom heen. Anton van der Lem geeft aan dat er ook andere mogelijkheden zijn om het begin van de oorlog aan te duiden, zoals de Slag bij Rheindahlen. Al op 21 mei vond er, in kleine omvang, een treffen tussen de legers van Aremberg en Lodewijk plaats bij Garrelsweer.

Eric Swart belicht de motieven van Willem van Oranje en zijn zware taak bij het samenstellen van een leger.

Jonas van Tol heeft het over de belangrijke rol die de drukpers speelde met het vervaardigen van pamfletten. Daarbij komt de positie van Emden, het calvinistische drukkerscentrum aan de orde.

Het hoofdstuk waarin Raymond Fagel, Leonor Álvares Francés en Baetrice Santiago Belmonte aan het woord komen heeft sterk betrekking op ooggetuigen van de veldslagen bij Heiligerlee en Jemmingen. Ze belichten dat er verscheidene versies daarvan te geven zijn.

Raingard Esser stelt het vluchtelingenvraagstuk van Oost-Groningers aan de orde, waar zij ruimschoots aandacht heeft voor de rol van de plaats Emden. Jochem Abbes heeft nog ruimere aandacht voor die plaats als centrum van het calvinisme waar in 1571 de Synode van Emden werd gehouden.

Wat dit boek bijzonder maakt is dat Van der Hoek elk hoofdstuk niet alleen ‘inleidt’, maar er een verbinding met de latere tijd en het heden mee aanbrengt. Hij zet daarmee de cultuur van Oost-Groningen op de kaart, gerelateerd aan de slag.

Het notenapparaat aan het einde van elk hoofdstuk is uitgebreid, want het is tevens een bibliografie. Daaruit blijkt dat de auteurs niet over één nacht ijs zijn gegaan. Ook de illustraties zijn meer dan de moeite waard evenals de totale uitvoering van het boek in een formaat dat dubbele kolommen tekst en grotere afbeeldingen toestaat. De hoeveelheid tekst is zo ruim meer dan de 140 bladzijden doen vermoeden.

Leuk detail is dat het werk is aangeboden aan René Paas, Commissaris van de Koning in Groningen, met het verzoek het aan koning Willem Alexander door te geven. Hopelijk gaat hij er net zo van genieten als onze lezers

Kees de Kievid

Comments are closed.