Familieonthullingen
Harnas van Hansaplast – Charlotte Mutsaers – Dag Mag – 306 blz.
Jarenlang probeerde Charlotte Mutsaers een boek over haar overleden broer Barend te schrijven. Grote lappen tekst gooide ze telkens weg om dat iets haar tegenhield, namelijk de spreuk ‘de mortuis nil nisi bene’ oftewel ‘van de doden niets dan goeds’. Als ze op die manier te werk was blijven gaan, dan was dit boek er nooit gekomen. Nu bijna zestien jaar na de dood van haar broer eind 2001, gooit ze alle remmen los en vertelt ze ongezouten het verhaal van Barend, maar ook van zichzelf, haar oudere zus A. en haar vader en moeder. Het is te begrijpen dat ze het lang niet heeft aangedurfd, want het verhaal over haar broer is er een met weinig hoogtepunten en veel dieptepunten, maar dat maakt het juist ook zo interessant.
Uit alles blijkt dat broer Barend een intelligente man is geweest, maar op de een of andere manier was het ‘gewone’ leven voor hem niet geschikt. Kwam het door zijn karakter of was het de opvoeding of een combinatie van factoren? Zus A. en Charlotte waren de eerste kinderen in het gezin Mutsaers. Dat Charlotte een meisje was, was voor haar vader een teleurstelling, daarom behandelde hij haar graag alsof ze een jongen was. Zo leerde hij haar vrouwen op straat nafluiten vanaf hun balkon van hun huis in de Utrechtse binnenstad. Vader bemoeide zich het meest met de opvoeding van de meisjes, terwijl moeder zich vooral met zichzelf bezig hield, maar toen Barend werd geboren, wilde moeder hem opvoeden. ‘Want jij hebt de meisjes al gedaan,’ zei ze.
Moeders opvoeding van Barend was eerder een afwezigheid daarvan. Barend mocht veel meer dan zijn oudere zussen. Moraliteit werd hem amper bijgebracht. In zijn puberteit stal hij boeken uit kleine boekwinkels, maar zijn ouders, die er toch van moeten hebben geweten, zeiden er niets van.
Charlotte moest haar veel jongere broertje – ze scheelden acht jaar – regelmatig naar de kleuterschool brengen. Vaak stortte hij zich voor school op de grond en begon te krijsen. Hij had totaal geen zin en misschien ook wel angst om de school binnen te gaan. Dat onaangepaste gedrag zette zich in de rest van zijn leven voort. Barend woonde nog thuis toen in 1977 zijn moeder en in 1980 zijn vader overleden. Hij bleef in het ouderlijk huis wonen en toen zette het proces van vereenzaming en vervreemding zich versneld voort.
Als Charlotte en haar zus door huiseigenaar Mickey Stadtbad, na de dood van Barend, worden gesommeerd om de woning in twee maanden te ontruimen en schoon achter te laten, worden ze geconfronteerd met het ontluisterende leven van hun overleden broer. Kamer voor kamer en meubel voor meubel moeten ze uitruimen. Ze stuitten op allerlei sporen die een inzicht geven over hoe hun broer was. De laatste jaren hadden de zussen alleen nog telefonisch contact met hem en dan alleen op een bepaalde dag tussen vijf en zes. Verder wilde hij met rust worden gelaten. Dat is op zich begrijpelijk, want de woning was niet meer geschikt om mensen te ontvangen. Dikke lagen stof, een zolder vol wasgoed – Barend waste niets, maar kocht steeds nieuwe kleren en beddengoed, een broodtrommel vol briefjes met vragen, briefjes met maaltijden die hij had gegeten en een kist vol pornoblaadjes, waaronder ook kinderporno.
Ergens aan een balk geprikt vinden ze een mannetje van Hansaplast met daaronder de tekst IK.
Barend las vele boeken over dingen die hem aangingen, zoals over tandheelkunde – hij had een totaal verwoest gebit, maar ook boeken over eenzaamheid en verwaarlozing. Die boeken brachten hem niet dichter bij een verandering in zijn leven. Hij stierf eenzaam en vrienden had hij niet.
“Ik denk nog aan zijn begrafenis op Den en Rust in Bilthoven. Er waren maar vier mensen en een hond aanwezig: mijn man, mijn zus, een neef, onze hond Koert en ikzelf. Voor een dode van eenenvijftig jaar is dat schrikbarend weinig. Wegens plaatsgebrek werd hij ter aarde besteld boven de kisten van onze ouders. Na twintig jaar bleken die nog steeds intact.”
Charlotte Mutsaers heeft niet alleen een portret van haar broer neergeschreven, maar ook een portret van het gezin Mutsaers. Het is een boeiende roman geworden met vele uitstapjes naar de literatuur en de filosofie. Soms kolderiek en smerig, maar steeds boeiend. Ook een boek dat laat zien hoe een leven totaal kan ontsporen. Let wel, het is een roman, dus niet alles is exact zo gebeurd als Charlotte Mutsaers heeft beschreven!
