‘Groot te zijn door klein te blijven’

Van Someren1Het gaat niet goed met de ‘good old’ boekhandels. Vele hebben de afgelopen jaren hun deuren moeten sluiten. In 2012 is het aantal boekhandels met bijna 3% gedaald. Vooral de grotere boekwinkels moeten het ontgelden; Selexyz en De Slegte moesten vorig jaar al noodgedwongen fuseren. Internetboekhandels pakken een groot deel van de omzet. Toch lijkt het einde van de boeketalages en rinkelende oude kassa’s nog niet daar. Sommige durfallen wagen het zelfs nu nog om een nieuwe winkel te beginnen. In een driedelige serie belicht Boekenbijlage.nl de problemen en kansen voor de boekhandel.

Deze week, deel één, de traditionele boekhandel.

Jaap Deen is eigenaar van de bijna 170 jaar oude boekhandel Van Someren en Ten Bosch in Zutphen. De winkel wordt als een aanwinst gezien voor de stad, maar begint steeds meer de effecten te voelen van een alsmaar dalende verkoop en een kleiner wordend klantenbestand.

Als u terugdenkt aan tien jaar geleden. Hoe ging het er toen aan toe in de boekhandel?

Tien jaar geleden was er duidelijk meer beweging in de winkel. Dit merkte je vooral in het aantal bezoekers en de bestedingen. We hadden toen zelfs het gevoel dat het nog nooit zo goed met de winkel was gegaan. Wat er een paar jaar later zou gaan gebeuren, hielden we toen niet voor mogelijk.

Wat gebeurde er dan precies?

De omzet stagneerde snel. Er vond geen groei meer plaats, wat we toch jaar in jaar uit gewend waren. De grote groep mensen die in de die tijd erg van lezen hield, en dus voor de boeken bij de boekhandel langs ging, is nu aan het verkleinen. Dat komt natuurlijk omdat deze lezers door de crisis minder te besteden hebben, maar ook omdat ze minder tijd hebben om te lezen. Vroeger kochten klanten dikwijls zes of zeven boeken tegelijkertijd. Nu blijft het vaak bij één boek en als we mazzel hebben nog eentje als ze het vorige al uit hebben. De gretigheid die ze voorheen hadden is aan het verminderen, omdat ze voorzichtiger zijn met hun budget.

Wat ik ook merk is dat we meer ingewikkelde vragen krijgen voorgeschoteld over de boeken. De klanten verwachten dat je veel service verleent en dat je inhoudelijk over de boeken meer uitzoekt voor ze dan ze voorheen wilden. Zo kan het zijn dat ze de mogelijkheden willen weten over boeken bestellen uit het buitenland, hoeveel dat kost en waar het boek nu eigenlijk over gaat. Voornamelijk dit soort vragen krijgen we, en dat wordt misschien wel veroorzaakt door de vergrijzing. Oudere mensen zijn het namelijk nog niet gewend om boeken via het internet te bestellen.

Ook moeten we goed op de hoogte zijn van de actualiteit. Als er een boek is besproken op televisie, en een klant wil daar meer informatie over, dan moeten wij die kunnen geven. De aandacht voor de klant is dus verhoogd, maar dat maakt het werk voor ons natuurlijk alleen maar leuker.

De oorzaak voor de terugloop van het aantal klanten is denk ik ook te wijten aan de invloed van sociale media en internet. Er was vroeger veel minder afleiding. Internetwinkels waren er natuurlijk ook nog nauwelijks en ook de e-reader was nog niet bekend. Het boek had het rijk voor zich alleen bij een grote groep mensen. Er is nog steeds groep mensen die wel leest, maar veel minder, omdat er heel veel andere dingen aan de ‘deur morrelen’.

Is er ook een verschil in het soort boeken dat de klanten kopen vergeleken met tien jaar geleden?

De interesse in literaire boeken is duidelijk afgenomen. Dit zien we niet alleen in de soort boeken die we verkopen, maar ook in de onderwerpen van de lezingen die we geven in de boekhandel. Ik denk dat dit komt doordat we vroeger veel te veel inkochten. Je kocht als bedrijf gewoon boeken in waarvan je vermoedde dat daar klanten voor waren. Je kon je dat simpelweg veroorloven. Nu merken we dat de interesse verschuift van literatuur naar non-fictie. Geschiedenisboeken of biografieën bijvoorbeeld worden duidelijk beter verkocht. Misschien dat ook dat wordt veroorzaakt door de vergrijzing. Naarmate je ouder wordt, krijg je meer interesse in verdiepende onderwerpen. De literatuur moet dan plaats maken voor non-fictie.

Sommige boekhandelaren proberen, doormiddel van een nieuwe formule, meer klanten te trekken. Bijvoorbeeld door het openen van een restaurant of door het verhuren van ruimte voor muziekoptredens en lezingen. Experimenteren jullie hier ook mee?

Een nadeel van de ligging van onze winkel is dat we in een relatief kleine stad zitten. Zutphen heeft namelijk een heel andere bevolkingsopbouw dan een stad als Arnhem of Zwolle. Bovendien hebben we geen hogeschool of universiteit waardoor er een soort levendigheid ontbreekt in de stad en daarmee ook in onze winkel. Daardoor proberen we juist sterk te zijn door klein te blijven: lezingen geven en meer aandacht schenken aan specifieke genres, zoals geschiedenis en non-fictie. We zijn ook een kleine winkel. Ruimte voor bijvoorbeeld horeca-activiteiten of een andere uitbreiding hebben we niet. Maar het is gelukkig nog steeds een goed draaiende winkel. Weliswaar minder dan voorheen, maar we hebben geen bank nodig om ons financieel te ondersteunen. Er is een trend in Amerika dat de grotere boekhandels het moeilijk hebben, terwijl de kleinere winkels overeind blijven. Deze kleinere winkels doen veel aan klantenbinding. Daar zijn wij ook heel erg mee bezig. Dus dat je een rol speelt in de plaatselijke gemeenschap. Zeker in het culturele leven. Wij organiseren daarom al sinds jaar en dag lezingen die keer op keer uitverkocht zijn. Mensen hebben het gevoel dat die belangrijk zijn. Literaire lezingen lopen uiterst moeizaam, maar educatieve lezingen lopen erg goed. Er is veel belangstelling naar kennis. En hiermee krijgen we bekendheid in de omgeving. We proberen groot te zijn door klein te blijven.

Als u kijkt naar de toekomst, hoe ziet deze boekhandel er dan uit?

Het is lastig om daar nu een inschatting van te maken. We hebben helaas het afgelopen najaar al moeten snijden in het personeelsbestand. We hadden teveel personeel in vergelijking met het werkaanbod. Daarmee hoop ik dat we het de komende jaren in ieder geval redden. Daarnaast heeft een groepje meedenkende klanten zich verzameld op initiatief van een van de medewerkers. Zij denken mee of er mogelijkheden zijn om de winkel nog aantrekkelijker te maken als een soort cultureel centrum. Daar zijn we natuurlijk met onze lezingen al wel mee bezig. In plaats van af te wachten totdat er een klant over de drempel stapt, zijn we proactief. Over het algemeen gezien denk ik dat iedere traditionele boekhandel zijn eigen strategie zal moeten vinden. Boekhandels moeten uitbreiden. Wij richten ons exclusief op het boek en het versterken van ons culturele aspect in de stad.

Vragen: Marcus Siebes
Foto: Femke Dekker

Andere recensies

Vrouwen rondom Johan de Witt – Samenstelling: Ineke Huysman en Roosje Peeters – Uitgevrij Catullus – 344 blz. Robert Fruin, Gerhard Willem Kernkamp (alleen deel 1) en Nicolas Japikse publiceerden van 1906 tot 1919 een zesdelige bronneneditie: Brieven aan en Brieven van Johan de...
Lees verder Categorie: Boek van de week, Geschiedenis, Non-fictie
| Reageer!
Kom binnen! Theater lezen over thuis – Ineke Kraijo en Marlies Verhelst – Illustraties: Marja Meijer – Gottmer – 120 blz. Wat een verrassende serie die door uitgeverij Gottmer uitgegeven wordt. Ik had er eerlijk gezegd nog nooit één ingekeken, omdat ik geen recensies...
Lees verder Categorie: Kinderboeken
| Reageer!
Op de vriendschap – Milla Shan – Vertaling: Siska Goeminne – Illustraties: Frank Daenen – De Eenhoorn – 32 blz. Een vriendje hebben is voor de meeste kinderen belangrijk. In dit prachtige prentenboek wordt op een speelse manier verteld en getekend over het ontstaan...
Lees verder Categorie: Prentenboek
| Reageer!