Het hart van een staatsman moet in zijn hoofd zitten
Het hart van Napoleon – Johan Op de Beeck – Uitgeverij Horizon – 478 blz.
“Elk moment scheidt me verder van jou, mijn liefste, en elke ogenblik vermindert mijn kracht om die scheiding te verwerken. Onafgebroken gaan mijn gedachten uit naar jou; mijn verbeelding put zich uit omdat ik wil bedenken wat je op dit ogenblik aan het doen bent. (…) Moge mijn gesternte, dat mij steeds op momenten van gevaar heeft behoedt, ook jou omringen, zelfs al moet ik nu zelf mijn lot ongewapend tegemoet zien. Ah! Wees niet blij, maar een beetje melancholisch; en heb vooral geen zorgen en behoed je lichaam voor ziekte… Schrijf me alsjeblieft, mijn liefste, schrijf me veel en aanvaard duizend en een kussen van je allertoegewijdste en echte minnaar.”
Deze liefdevolle en smachtende woorden zijn neergeschreven door niemand minder dan Napoleon Bonaparte op 14 maart 1796. Kort voordien was hij in het huwelijk getreden met de zes jaar oudere creoolse Rose de Beauharnais, door Napoleon omgedoopt tot Joséphine en door zijn eigen familie tot ‘la vieille’. De vrouw uit Martinique en moeder van twee kinderen had al veel watertjes doorzwommen toen ze uiteindelijk generaal Bonaparte kon verleiden. Haar éducation amoureuse had het stadium van de gevorderden al lang overschreden. De vrij onervaren Napoleon wist niet wat hem overkwam op hun eerste liefdesnacht.
“Maar ook in de dagelijkse omgang was Joséphine bijzonder tactiel. Heel vaak zat ze bij hem op schoot, streelde zijn gelaat en haar, schonk hem oneindige aandacht en maakte hem rustig.” Bij Napoleon was er niet alleen zuivere passie maar ook berekening in het spel. Joséphine beschikte over een bijzonder wijdvertakt netwerk, kende mensen die hem konden helpen en steunen in zijn functie. Napoleon had toen weinig politieke vrienden hogerop. Zijn echtgenote zou daar voor zorgen. Omgekeerd had zij iemand gevonden die haar spilzucht en hang naar luxe kon betalen. Het gat in haar hand bleef steeds een bron van ruzie en discussie. Maar toch bleek in de jaren daarna hoe complementair beiden wel waren. Napoleon liet het volledig aan de charme van Joséphine over om mensen voor zijn zaak te winnen. Ze was empathisch, kon goed luisteren, behagen wanneer het nodig was en bewonderen wie ernaar verlangde om bewonderd te worden. Ze vormden een charismatisch paar: zij, de onberispelijke, elegante goedheid, hij, de man van staal, die zijn land uit de chaos haalde en Europa naar de moderniteit leidde.
Hun emotionele partnerschap werd sterker en sterker met de jaren. Niet dat ze erg trouw waren aan elkaar: beiden hielden er buitenechtelijke relaties op na. Uiteindelijk zal het huwelijk stranden toen onomstotelijk bleek dat Joséphine Napoleon geen troonopvolger kon schenken. En dat het aan haar lag, was duidelijk geworden nadat Napoleon in 1806 een buitenechtelijk kind had verwekt bij Eléonore Denuelle. Kort daarna beleefde hij trouwens een affaire met de Poolse Maria Walewska die hem in 1810 een tweede kind schonk. Maria was de enige vrouw die de plaats van Joséphine kon innemen als het ging om liefde en genegenheid. Op Sint-Helena zal Napoleon in zijn intiemste ogenblikken verklaren dat Joséphine de vrouw was van wie hij het meest had gehouden. Maar harde politieke berekening was het enige dat in die dagen nog telde. Napoleon moest samen met de ganse Franse regering op zoek naar een politiek huwelijk. De Russen talmden en uiteindelijk viel de keuze op Marie-Louise, de oudste dochter van de Oostenrijkse keizer Frans I. Haar moeder, grootmoeder en overgrootmoeder hadden samen 56 kinderen op de wereld gezet, een vruchtbare familie dus. Marie-Louise was volledig voorbereid op een politiek huwelijk binnen de oerconservatieve adellijke kringen van het traditionele Europa. “Ik wil alleen dat wat mijn plicht me beveelt te willen”, was haar antwoord op het huwelijksaanzoek. Een huwelijk met een man die ze nog een ‘antichrist’ had genoemd en ooit als speelgoedpop symbolisch had verbrand. Een jaar later schonk ze hem een troonopvolger. Politiek en militair ging het Napoleon niet meer voor de wind en nog voor zijn verbanning naar Elba liet Marie-Louise hem in de steek.
“Het hart van een staatsman moet in zijn hoofd zitten.” Met dit citaat begint Op de Beeck zijn boek. Napoleon wilde vrouwen koste wat kost uit het politieke machtscentrum weren. Enkel Maria Walewska zal erin slagen zowel de liefde als haar land Polen te dienen.
Diep vanbinnen wantrouwde Napoleon vrouwen. Het leverde hem de muiterij op van hoog aangeschreven dames als Germaine de Staël, een vrouw die hij nooit heeft kunnen en durven temmen. Nergens komen zijn patriarchale denkbeelden zo pijnlijk duidelijk naar boven als in zijn grootste maatschappelijke verwezenlijking, de Code Civil. Hier was geen gelijkheid tussen vrouw en man terug te vinden. Maar desondanks de opvattingen van Napoleon hadden hij en zijn Joséphine een van de meest hartstochtelijke, romantische en tegelijk schrijnende relaties uit onze Europese geschiedenis.
Johan Op de Beeck is met dit boek aan zijn vijfde werk over Napoleon toe. Hij is duidelijk een schrijver met een hart voor Napoleon. Gevaar voor overdaad of saturatie is een valkuil maar toch slaagt de auteur erin een boeiend en levendig relaas te geven en dit door eens niet de nadruk te leggen op het politiek-strategische vlak. Veel fictieverhalen kunnen qua spanning, romantiek en dramatiek niet tippen aan het niveau van deze waargebeurde feiten. Door gebruik te maken van bronnen uit de directe kring van Napoleon kruidt de auteur zijn verhaal met talrijke anekdotes en details tot zelfs intieme slaapkamergeheimen toe. Bepaalde (liefdes)brieven heeft de auteur zelf kunnen inkijken. Er zijn bijvoorbeeld ook de memoires van de knecht – excuseer: premier valet de chambre de l’empereur – Constant, zoon van een Belgische herbergier trouwens, waarin die verhaalt hoe hij regelmatig als taak had de escapades van zijn baas geheim te houden en de vrouwen in nachtelijke omstandigheden naar het gewenste bed te begeleiden. Dat Napoleon soms teveel met zijn hoofd bij staatszaken zat, mocht ene mevrouw Duchesnois, een jonge actrice, ervaren. Nadat hij haar al wat had laten wachten, beval hij Constant de vrouw mee te delen dat ze zich mocht ontkleden en op de sofa gaan liggen. Maar toen Napoleon niet afkwam, mocht Constant gaan zeggen dat ze zich terug mocht aankleden en opstappen.
Het boek is geïllustreerd met zwart-witafbeeldingen en bevat achterin een katern met mooie kleurenillustraties van o.m. een aantal maîtresses van Napoleon. Meteen een goede gelegenheid om te oordelen of de keizer over een goede smaak beschikte. Achterin nog een beknopt (en handig) historisch overzicht van het Napoleontische tijdperk, een bibliografie, register en notenlijst.
Het boek zal op de eerste plaats zeker de Napoleonfielen aanspreken. Maar wie iets wil lezen over de carrière van Napoleon maar opziet tegen gedetailleerde opsommingen van politieke ontwikkelingen en veldslagen krijgt hier de kans om de keizer vanuit een heel ander oogpunt te leren kennen. Verder geeft het boek ook zeer goed weer hoe mannen en vrouwen in de hogere kringen van die tijd met elkaar omgingen. Wie de levenswandel van de upper class en gekroonde hoofden in het Europa van vandaag wat volgt, zal moeten toegeven dat er misschien minder is veranderd dan we op het eerste zicht vermoeden. Et alors?
Kris Muylle
