“Heimelijk verliefd op Lex Schoorel”

Ad van Dam (1955) groeide op in het westen van het land en woont al sinds zijn studietijd in Amsterdam. Hij is afgestudeerd als onderwijskundige gecombineerd met filmkunde en massacommunicatie. Hij is werkzaam als fondsenwerver en projectleider voor culturele organisaties en initiatiefnemer van het project Roze in beeld. Uit dat project kwam het boek Roze in beeld voort, een weerslag van een reeks openhartige gesprekken met lesbiennes, homo’s, biseksuelen en transgenders die werkzaam zijn in de media. Waar keken ze vroeger naar op de televisie en uit welke films kwamen hun rolmodellen?

In je boek Roze in beeld laat je LHTB-ers aan het woord over de rolmodellen die ze vroeger in de visuele media zagen. Is een rolmodel belangrijk?

Ja, rolmodellen zijn zeker belangrijk voor de ontwikkeling van je identiteit. Je eerste voorbeelden zijn natuurlijk je ouders en daarna je docenten, maar rolmodellen in de media spelen ook een belangrijke rol. Kinderen groeien nu op in een mediacultuur, waar veel te zien en te beleven is en waar een enorm aanbod aan rolmodellen te vinden is. Dat was vroeger anders. Zeker op het gebied van seksuele geaardheid waren de rolmodellen beperkt tot stereotypen, terwijl er nu een breed aanbod is van allerlei personages, waardoor kinderen en jongeren beter kunnen kiezen en worden wie ze zijn.

Ik kon niet veel verschillen ontdekken tussen de rolmodellen die LHTB-ers kozen en die van heteroseksuelen. Een rolmodel hoeft natuurlijk niet dezelfde seksuele voorkeur te hebben.

Dat klopt. Iedereen kijkt naar dezelfde tv-programma’s, films en personages en toch ziet iedereen iets anders! De een wordt door iets specifieks geraakt, onthoudt een bepaald detail of herkent iets in dat personage. Dat is heel persoonlijk en soms gerelateerd aan je seksuele voorkeur. Onbewust werd er op jonge leeftijd al iets getriggerd, waarvan de geïnterviewde zich op latere leeftijd pas bewust werd welke betekenis dit zou kunnen hebben. Ook gaat het niet alleen over lesbische en homorolmodellen, maar, wat ik noem: gay-gerelateerde issues: zoals het kijken naar de maillot van Floris of de afwijkende huisvrouw Lucy Ball. Iedereen genoot van Floris en Lucy en toch zag een homo en lesbische kijker net iets meer of iets anders.

Het viel me op dat overdreven homogedrag van Albert Mol niet erg op prijs werd gesteld. Wordt zijn rol als voorloper niet onderschat?

Albert Mol is natuurlijk een geval apart en zeker een icoon van de homobeweging. De mensen die ik geïnterviewd heb, zagen hem niet direct als het ideale voorbeeld omdat hij maar één aspect van homo’s weergaf: het nichterige, flamboyante, meisjesachtige, gillerig, aanstellerige type De geïnterviewden zagen in hem geen wegbereider, maar eerder een persoon die hun eigen homo-emancipatie in de weg heeft gezeten. Zij hadden liever andere voorbeelden gehad in de media, waarmee ze zich wel konden identificeren. Het zou zeker interessant zijn om de rol van Albert Mol in het homo-emancipatieproces verder uit te zoeken!

Ook over Wim Sonneveld, Jos Brink en André van Duin wordt een beetje badinerend gedaan. Maar hun gedrag moet je toch ook in zijn tijd zien? Ze waren toch voorlopers die op hun manier het pad voor anderen effenden?

Wat mij opviel is dat openlijke homoseksualiteit nog steeds vooral zichtbaar is in het amusement segment. Door de jaren heen waren er veel entertainers, cabaretiers en komieken. Paul de Leeuw is daar nu een goed voorbeeld van. Blijkbaar voelen gays zich daar goed thuis en excelleren ze op dat terrein. Tegelijkertijd kan je je afvragen waarom gays zich anno nu nog steeds beperken tot dat terrein. Waar blijven de Wim Sonneveld, Jos Brink, André van Duin van de sport, de politiek, de economie en de wetenschap?”

Voor transgenders is het vinden van een rolmodel in de media toch bijna onmogelijk of zie ik dat verkeerd?

Ja, dat is inderdaad heel lastig. Niet iedere transgender was en is gecharmeerd van Kelly of Valentijn. Ik denk dat transgenders nog teveel als één personage gezien worden, zoals vroeger Albert Mol de homo was. Ook ligt de focus in de media veelal nog op het fysieke in plaats van op het sociale aspect. We zien eerder een tv-programma waarin de transitie onderwerp is dan waarin sociale aspecten van belang zijn. Hij is een Zij is daarbij een positieve uitzondering. Maar een speelfilm met een transgender in de hoofdrol is in Nederland nog niet gemaakt.

Op de website www.rozeinbeeld.nl laat je voorbeelden zien van homo’s en lesbo’s in de media. Is het belangrijk om te weten of iemand gay is of niet?

Roze in Beeld is een project dat op verschillende platforms zichtbaar is: de site is gericht op het voortgezet onderwijs met een tijdlijn, beeldfragmenten, een korte speelfilm Uitgesproken en lesmateriaal, daarnaast is er een facebook pagina met actuele roze tv en films tips. Nergens is een lijst met namen van bekende homo’s en lesbo’s opgenomen. Bewust niet. Maar voor jonge LHBT-ers is het belangrijk om te weten dat ze geen uitzondering zijn, dat er meer mensen zijn zoals zij, ook bekende mensen en mensen waarvan je het wellicht niet verwacht. In het boek Roze in Beeld komen daarom bewust ook de coming-out aspecten aan bod. Zichtbaarheid is een belangrijk onderdeel van Roze in Beeld. Jezelf herkennen in de media en ook zelf in beeld durven komen. Uiteraard bepaal jezelf of je zichtbaar wilt zijn, maar de maatschappij/school moet veilig genoeg zijn om jezelf te kunnen zijn.

Ik mis in het boek Anna Blaman. Zij kwam al in de jaren veertig en vijftig voor haar lesbische geaardheid uit. Ze lijkt als rolmodel wel vergeten.

Anna Blaman heeft zeker een belangrijke rol gespeeld, maar geen van de geïnterviewden heeft haar genoemd. Ook kwam ik haar niet of nauwelijks tegen in tv programma’s. Met Roze in Beeld, heb ik niet de intentie gehad om een volledig en historisch overzicht te geven van de homo-emancipatie, maar wilde een overzicht schetsen van de zichtbaarheid van LHBT-ers op tv en film in Nederland gekoppeld aan interviews. Een publicatie rondom de zichtbaarheid via radioprogramma’s en geschreven pers zou zeker extra informatie opleveren.”

Er komen meer mannen dan vrouwen aan het woord in Roze in beeld. Is daar een verklaring voor?

We hebben het over zichtbaarheid en rolpatronen, dus heb ik uiteraard mijn best gedaan om diversiteit aan te brengen, zowel in sekse als etniciteit. Dat er meer mannen in beeld komen dan vrouwen is inderdaad waar. Ik heb met meer vrouwen gesproken dan in het boek zijn opgenomen. Deze vrouwen wilden wel met me praten maar hadden er minder behoefte aan om in het boek opgenomen te worden. De mannen die ik sprak wilden dat wel. Graag zelfs. De vrouwen bleven liever ‘achter de schermen’, als regisseur of als scenarioschrijfster. De mannen wilden wel ‘in de spots’. In de media zelf zien we dat ook terug. De gay rolmodellen hebben zich in de loop der jaren ontwikkeld van een enkel stereotype naar een diversiteit aan voorbeelden voor homo’s, maar de voorbeelden voor vrouwen zijn veelal nog beperkt tot een enkel stereotype rolmodel. Ook op dit terrein is nog een vervolgonderzoek te doen!

Wie waren jouw rolmodellen?

Het boek gaat niet over mij, maar ik herkende veel in de verhalen van anderen. Ook ik keek soms anders naar een tv-programma of film terwijl ik me dat nog niet zo bewust was. Ik voelde me als kind al snel tuis in de wereld van tv, film en musical. En liefst speelde ik zelf mee in de film Oliver Twist en was heimelijk verliefd op Lex Schoorel in de film Als twee druppels water. De magische wereld van Okkie Trooy met zijn koffertje zonder en met krentenbollen en de wereld van glamour en glitter en het spelen van rollen: ja, dat is wel een wereld waarin ik me thuis voel. Later was ik geraakt door de documentaire en speelfilm over Harvey Milk. De Amerikaanse homo-activist en politicus die werd vermoord. Ik ben geen Harvey Milk, maar wil wel iets op dit terrein betekenen, vandaar mijn initiatief voor Roze in Beeld.

Hoe en wanneer kwam je zelf uit de kast?

Ik hou niet van hokjes. Ik ben meer dan alleen homo. En ik wil zelf bepalen wanneer ik het daar over wil hebben. Waarom moeten homo’s zich verdedigen en uit de kast komen. Dat vraag ik aan hetero’s toch ook niet. Ik wil niet altijd als homo zichtbaar zijn, maar vind dat er de laatste jaren iets aan het veranderen is. Helaas. De tijd dat je kon zijn wie je bent is nationaal en ook internationaal niet meer vanzelfsprekend. Dat maakt je kwetsbaar maar ook strijdbaar. Zichtbaarheid is weer noodzakelijk. Daar doe ik aan mee. Ik ben hier en ik blijf hier en ik wil houden van wie ik wil!

Is de emancipatie van LHTB-ers bijna voltooid of zal daar altijd aan gewerkt moeten blijven worden?

Daar moet aan gewerkt blijven worden, maar niet alleen door LHBT-ers, maar juist met iedereen samen. We vormen samen de samenleving en willen allemaal in een prettige, veilige wereld leven. Daarvoor is iedereen verantwoordelijk!”

Hier kun je nog iets zeggen dat je kwijt wilt.

Roze in Beeld wil verder en daar heb ik anderen bij nodig. Er zijn plannen voor een tentoonstelling, een documentaire en symposium. Voor samenwerking of ideeën: neem contact met me op: a.v.dam@planet.nl

Vragen: Pieter Feller