Het resultaat van vrijheidsbeperking

Sophie Zijlstra (1967) studeerde Chinees, woonde in Kaapstad en werd reisleidster in het Verre Oosten. Nu is ze schrijfster en woont in Rotterdam. Haar eerste boek, Mevrouw Couperus, verscheen in 2007 en is een op historische feiten gebaseerde roman. In 2012 verscheen de roman Margot, over het korte leven van Margot Frank. De oudere zus van Anne Frank wordt hier weergegeven als een totaal ander meisje dan hoe we haar kennen van het dagboek van haar zusje Anne Frank.
Hieronder vind je een verslag van een gesprek dat Marijke Benjamins had met de schrijfster.

Hoe is het idee ontstaan om een boek te schrijven over Margot?

Het idee is ontstaan uit nieuwsgierigheid. Er is weinig informatie over Margot te vinden, maar ik wilde wel meer over haar te weten komen. Ik heb ooit één artikel in een blad gelezen over haar, maar dat was niet heel uitgebreid. Daarom ben ik zelf onderzoek gaan doen naar haar leven en hoe ze was. Uiteindelijk heb ik besloten om een boek aan haar te wijden.

Waar begon je de zoektocht naar informatie?

Ik ben begonnen in het archief van de Anne Frank Stichting, Dat is gevestigd in het nieuwste gedeelte van het Anne Frank Huis. Hier heb ik ongelooflijk veel brieven van de familie Frank onder ogen gekregen. Het was een familie die heel veel schreef en al die brieven zijn bewaard gebleven. Er is bijvoorbeeld veel post gegaan naar de familie in Zwitserland. Hun persoonlijkheden komen goed naar voren in brieven, vind ik. In de correspondentie van Margot en haar familie was te lezen wat ze deden en hoe ze het vonden in Amsterdam. Dit was mijn eerste stap in het onderzoek, het vinden van de bron.
Ook in het stadsarchief van Amsterdam was een heleboel te vinden over Margot. Daar lagen onder andere schoolrapporten en foto’s. Die informatie gaf mij een goede indruk van die tijd.
Mijn volgende stap was praten met vriendinnen van Margot uit die tijd en met haar neef, Buddy Elias. Ik heb hem opgezocht in het huis waar de familie in de oorlog woonde, in Zwitserland. Dat was een ervaring die bijna verwarrend was. Het was alsof ik de geschiedenis instapte. Dit is ook het huis waar Otto (de vader van Anne en Margot Frank, red.) na de oorlog gewoond heeft.
Al deze mensen waardeerden Margot enorm en wilden daarom graag over haar vertellen. Zij wilden vertellen hoe ze was, omdat het beeld wat Anne gaf ook niet altijd klopte.

Wist je van tevoren al dat het verhaal deels fictief zou zijn?

Ja, dat had ik van tevoren al bepaald. Een biografie zou te weinig toevoegen aan de kennis over Margot die er al is. Door te kiezen voor fictie creëerde ik voor mezelf meer vrijheid, waar uiteraard wel grenzen aan zaten. Ik vond het wel heel belangrijk om het verhaal om de feiten heen te schrijven, zodat het niet geheel verzonnen zou zijn. De roeivereniging bestond echt. In het boek beschrijf ik dat ze daar roeit en dat ze in de herfst van 1941 te horen krijgt dat ze niet meer op de sportclub mag komen, omdat ze joods is. Door deze gebeurtenis kon ik haar verhaal vertellen op een manier die aanspreekt en laten zien wat de hele gebeurtenis met een persoon doet. Voor de schrijver is het mogelijk om dieper in te gaan op emoties en motieven. Dit had ik niet gekund als ik alleen de feiten had opgeschreven.

Heb je er kritiek op gekregen dat je in het verhaal niet alleen bij de feiten bent gebleven?

Er zijn mensen die er moeite mee hebben dat ik het verhaal deels tot fictie heb gemaakt. Deze roman is een vorm van faction, een combinatie van facts en fiction, en daar houden sommige mensen niet van. Gelukkig herkenden de vriendinnen die ik heb gesproken Margot wel terug in het boek. De tijd die ik beschreef herkenden ze ook.

Waar staat het boek voor?

Het boek beschrijft het steeds beperkter worden van de vrijheid van Margot. Daarom heb ik het begin van het moeten onderduiken ook beschreven, omdat dat aangaf dat haar vrijheid echt miniem was geworden. Dat is het einde van het boek en dat was het resultaat van de vrijheidsbeperking.

In het boek wordt Margot heel anders beschreven dan in bijvoorbeeld het dagboek van haar zusje Anne. Was dit een bewuste keuze?

Bewust in de zin van dat ik wel wilde dat het klopte. Ik wilde een completer beeld creëren van Margot dat iets toevoegde aan de kennis die er al is. Dat is voor mijn gevoel wel gelukt. Ieder mens heeft meer kanten. De kant die ik hierin heb beschreven is een andere kant dan die Anne neerzet in het dagboek. Ook de relatie met haar moeder wordt anders weergegeven. In het dagboek worden Margot en Edith als heel close beschreven. Ik heb ook onenigheden met haar moeder in dit boek geschreven, aangezien Margot ook gewoon een puber was die haar buien had.

Marijke Benjamins