Koning en balletdanser
Glorie & schaduw van Lodewijk XIV, de Zonnekoning – Johan Op de Beeck – Horizon – 736 blz.
Het is 23 februari 1653. In de Salle du Petit-Bourbon (in het voormalig stadspaleis van de familie Bourbon aan de rechteroever van de Seine in Parijs) wordt het Ballet de la Nuit van Jean-Baptiste Boësset, Jean de Cambefort, en Michel Lambert op muziek van Jean-Baptiste Lully opgevoerd. Een grootse gebeurtenis die maar liefst dertien uur duurde. Maar het meest bijzondere aan deze voorstelling is het eerste optreden van Louis XIV in de rol van Apollo de zonnekoning. Hij is dan veertien jaar oud en symboliseert in het ballet de opkomende zon. Het zal niet zijn laatste optreden zijn: er volgden nog 39 balletten. Zijn rol in dit ballet bezorgt hem ook zijn symbolische naam Zonnekoning (Le Roi du Soleil). Het symboliseert zijn despotisme, de godheid van de zon van wiens bestaan de mensheid afhankelijk is. Tevens de macht en heerlijkheid die als zonnestralen schijnen over heel de wereld.
Hoe is Louis XIV te duiden? Zijn taakopvatting is lovenswaardig. Hij wil Frankrijk uit het dal halen. In Europa hebben Frankrijk en de Fransen een slechte naam. Parijs bijvoorbeeld is een vieze stad waar ziekten welig tieren en zonder goede infrastructuur. Louis brengt daar verandering in aan door o.a. de bouw van Les Invalides, en de aanleg van de Etoile en de Champs Elysées. De Parijse muren werden afgebroken en de boulevards aangelegd. Op pleinen verschenen triomfbogen. Parijs wordt een wereldstad! In het zuiden werd het Canal du Midi voltooid in 1680.
De slechte educatie van de bevolking – Frankrijk stond bekend als het land der barbaren – moest verbeterd worden. Louis bevoordeelde de verpauperde lage adel ten koste van de hogere adel en bereikte daarmee ook meer werkgelegenheid. Dat hij daarmee ook een grote groep aanhangers had gewonnen, was mooi meegenomen.
Helaas ging hij ook wel eens gebukt onder taakoverdrijving. Soms meende hij zich alles te kunnen permitteren. Een goed voorbeeld hiervan zijn de onderhandelingen over vrede in 1672 (rampjaar voor Nederland). Een delegatie bood de Fransen zo goed als de hele Nederlanden aan, maar Louis vond de voorwaarden nog niet ver genoeg gaan en weigerde. De delegatie keerde terug, want de nieuwe voorwaarden waren onacceptabel. Inmiddels was Willem III stadhouder geworden. Hij werd en bleef zijn leven lang de grootste tegenstrever van Louis XIV. De behoeder van het protestantisme tegenover de voorvechter van het katholicisme. Dat laatste resulteerde binnenslands in een heftige vervolging van de Hugenoten. Degenen die niet het slachtoffer van het regime werden, vluchtten. Hiermee raakte Louis niet alleen een belangrijke bevolkingsgroep kwijt, maar ook hun kapitaal. – Het edict van Nantes werd door Louis opgezegd door middel van het edict van Fontainebleau in 1685.
Behoudens een paar kleine oplevingen heeft Louis weinig kunnen doen tegen de verarming van de staat, erger, hij liet bij zijn overlijden een geweldige staatsschuld na. Als grote winst van zijn regeringsperiode (72 jaar) moeten we de centralisatie van het bestuur zien en een beter sociaal stelsel, welk laatste in de volgende eeuw weer teniet werd gedaan. Er wordt wel beweerd dat in zijn regeringsperiode de grondslag werd gelegd voor de Franse Revolutie, bijna een eeuw later.
Over de gezondheid van Louis gaan diverse verhalen rond, maar zeker weten we dat hij met diverse kwaaltjes te kampen had. Dat weerhield hem er niet van een bloeiend liefdesleven te leiden. Uiteindelijk had hij meer buitenechtelijke dan wettige kinderen. Een facet van zijn leven dat herhaaldelijk smakelijk wordt belicht door Johan Op de Beeck. En niet alleen Louis moet eraan geloven: over kardinaal Richelieu zegt hij ‘een geestdriftig beoefenaar van de clandestiene wip’ Dit soort verhalen en andere anekdotes (hoewel het misschien iets minder had gekund) maken het boek wel vlot leesbaar. De auteur weet te voorkomen dat al die gegevens over Louis en zijn tijd een gortdroge opsomming van feiten wordt. Integendeel, dit boek leest eerder als een roman. Daarvoor zorgt overigens niet alleen de inhoud, maar ook de stijl die Op de Beeck hanteert, maakt dat dit boek het waard is verschenen te zijn naast de vele boeken over de “Zonnekoning”. Maar het allerbelangrijkste heb ik tot het laatste bewaard. Dit boek onderscheid zich van andere door de nadruk die de auteur legt op de gebeurtenissen die het Vlaamse land betreffen, een gebied dat zwaar onder de oorlogen die Louis veelvuldig voerde, te lijden had. Land van bloed, zweet en tranen!
We kunnen vinden van Louis XIV wat we willen, zoals zijn despotisme verafschuwen. Laten we echter niet vergeten dat hij ook de man is geweest die Molière bleef steunen, nadat hem wegens heiligschennis de toegang tot de kerk werd ontzegd. Hij bevorderde kunsten en wetenschappen en liet ons het ongeëvenaarde Versailles na.
De hier besproken gebeurtenissen zijn slechts een fractie van de inhoud. Deze kloeke uitgave is een aanrader om Louis en anderen in hun tijd te leren kennen.
Johan Op de Beeck (Vlaanderen,1957) schrijft boeken over geschiedenis. Hij was journalist van verscheidene kranten en tijdschriften waarbij hij het zelfs bracht tot hoofdredacteur. Zijn bekendste en goed ontvangen bestsellers over het napoleontisch tijdperk zijn: Napoleons nachtmerrie(2012), Waterloo (2013), de tweedelige biografie Napoleon (2014) en Het hart van Napoleon (2016). Over Vlaanderen schreef hij Het verlies van België (2015), een enorm succes in België, maar ook elders goed ontvangen.
Kees de Kievid
