Een kritische blik op de geschiedenis van Rome
SPQR – Mary Beard – Vertaling: Ineke Mertens – Athenaeum – 544 blz.
De titel van dit boek SPQR staat voor Senatus Populusque Romanus wat letterlijk betekent: de senaat en het Romeinse volk. Dit acroniem stond destijds in het oude Rome als inscriptie op openbare gebouwen. Tegenwoordig vind je het woord overal terug in Rome tot zelfs op de riooldeksels en vuilbakken toe. In haar boek gaat Mary Beard op zoek naar de geschiedenis van Rome en dit vanaf de stichting van de stad tot het jaar 212 n.C. In dat jaar zette de toenmalige keizer Caracalla de stap om aan iedere vrije inwoner van het Romeinse Rijk het volledige burgerschap toe te kennen. Daarmee wiste hij het onderscheid tussen overwinnaar en overwonnene uit.
SPQR is niet zomaar een geschiedenis van de stad Rome. Wat het boek van andere onderscheidt, is dat Mary Beard de lezer kritisch wil leren kijken. Cruciale vraag is hoe een kleine samenleving aan de oever van de Tiber zich kon ontwikkelen in een aantal eeuwen tijd tot een wereldmacht. Niet het lot of de goden hadden Rome voorbestemd noch was Rome het resultaat van een eeuwenlange weldoordachte politiek. Rome is niet op een dag gesticht door Romulus en veel gebeurtenissen uit de koningstijd zijn een ‘fascinerende mythische projectie van latere Romeinse overtuigingen en bekommernissen op het verre verleden’.
Dezelfde kritische houding houdt Beard aan in de hoofdstukken die handelen over de tweede belangrijke periode in de geschiedenis van Rome nl. de republiek. Het proces waarbij deze nieuwe regeringsvorm met zijn consuls ontstond, is heel geleidelijk verlopen. Een belangrijk element hierbij was de beroemde Romeinse rechtstraditie die een begin nam met de zogenaamde Twaalf Tafelen. Beard benadrukt dat de uitbreiding van het Romeins grondgebied in de daarop volgende eeuwen niet het gevolg was van een doelbewust plan om gans Italië te veroveren. De expansie van Rome was veeleer het gevolg van veranderende betrekkingen met andere volkeren. Iedereen die onder het gezag van Rome kwam, moest manschappen leveren voor het Romeinse leger. Deze troepen werden uitgerust en deels gecommandeerd door de plaatselijke bevolking. Bovendien konden de bondgenoten delen in de oorlogsbuit en roem van de Romeinen. Dit grote aanbod van troepen zorgde ervoor dat Rome wel veldslagen verloor maar geen oorlogen. Daarenboven verleenden de Romeinen aan een aantal gemeenschappen burgerrechten. Aldus verbraken ze het verband tussen burgerschap en één bepaalde stad.
Ook kolonies – nieuwe of uitgebreide steden die werden bevolkt door plaatselijke bewoners en Romeinen – kregen de zogenaamde Latijnse rechten. Het woord Latijns duidde niet langer meer op een etnische identiteit maar op een politieke status, die losstond van ras of geografie. Na de republiek komt de Keizertijd waarbij de auteur vrij veel aandacht besteedt aan de eerste keizer Augustus. Over bepaalde volgende keizers zoals Nero of Caligula volgt Beard niet de clichés en waarschuwt ze tegen de klassieke indeling van ‘goede’ en ‘slechte’ keizers. Als we bronnen raadplegen over een keizer moeten we goed nagaan wie de auteur was en wat zijn bedoelingen waren. Alles moet overigens toch ook wat genuanceerd worden: voor het grootste deel van de toenmalige bevolking maakte het weinig tot niets uit wie keizer was.
Beard wijdt ook twee hoofdstukken aan maatschappelijke aspecten van de Romeinse samenleving. In een eerste hoofdstuk komen op een levendige manier onder meer het huwelijk, geboorte, dood, rouw en de slavernij aan bod. Ze baseert zich hierbij op de brieven van Cicero. Deze redenaar is trouwens zowat de rode draad doorheen dit boek. Geregeld wordt hij geciteerd. Een tweede hoofdstuk behandelt voornamelijk de gradaties in rijkdom tussen de verschillende inwoners van het Romeinse Rijk. Voorin het boek zijn zes interessante kaartjes opgenomen. Midden het boek bevindt zich een katern met kleurenillustraties. In de tekst zelf zijn diverse zwart-witafbeeldingen opgenomen. Achterin vinden we nog een zeer interessante literatuurlijst, chronologische tabel, lijst van illustraties, dankwoord en register terug.
Mary Beard doceert klassieke geschiedenis in Cambridge. Eerder publiceerde ze reeds een fel gesmaakt boek over Pompeii. SPQR is een echte aanrader voor liefhebbers van de Romeinse geschiedenis. Op een frisse en verrassende manier levert Beard een vlot leesbaar werk af dat bovendien hier en daar doorspekt is met humor en boeiende details. Het is een kritisch boek waarbij Beard constant haar bronnen in vraag stelt en voor een groot stuk de lezer zelf laat reflecteren en oordelen over bepaalde aspecten omtrent de Romeinse geschiedenis.
Kris Muylle
