Molukkers en gereformeerden
Pastorale – Stephan Enter – Van Oorschot – 285 blz.
Hoofdpersonages in Pastorale zijn Louise die haar studie Engelse taal en letterkunde na twee jaar wil opgeven en haar broer, de dromerige Oscar die in de op een na hoogste klas van de middelbare school zit. Als het boek begint zit Oscar op een warme dag in een klaslokaal. De leraar probeert een vrijwilliger te vinden die wat huiswerk naar een klasgenoot, Jonkie Matupessy, wil brengen. Jonkie heeft in het bos een motorongeluk gehad. Hij is de enige Ambonees in de klas en niet erg geliefd, ook niet bij Oscar. Omdat niemand zich vrijwillig meldt, gaat de leraar de opdracht verloten. Oscar is de ongelukkige die de taak op zich zal moeten nemen. Intussen zit Louise in de trein naar Brevendal te piekeren hoe ze aan haar ouders zal vertellen dat ze wil stoppen met studeren. Ze krijgt een lift naar huis van de vader van ex-klasgenoot Johan, die ze op het perron tegenkomt.
“Ze kwamen bij de auto, die met draaiende motor stond te wachten. Ze kreeg een hand van Johans vader, die eveneens haar naam nog kende. Met zijn bril met zwartomrande glazen en het zuinige mondje eronder deed hij denken aan Erich Honecker. Er kleefden zweetdruppeltjes op zijn kalende voorhoofd. Nog voor hij – wat ze een beetje overdreven vond – haar tas aanpakte en in de kofferbak zette, had hij al twee keer naar haar borsten gekeken.”
“Uit de autoradio – of misschien was het een bandje – gonsde een stem die de heerlijkheid Gods verkondigde.”
Enter laat er geen twijfel over bestaan wat voor dorp Brevendal aan het riviertje de Breve is, het is een Veluws zwarte kousen dorp. In het dorp is De Bloemenwijk die bewoond wordt door Molukkers. De gereformeerden en de Molukkers wonen en leven strikt gescheiden.
“Tegen minstens de helft van de gevels kleefde een ploegende figuur van gietijzer. Achter de ramen met opengetrokken vitrages waren, wist hij, de huiskamers inwisselbaar: zware boerse meubelen met gecapitonneerde zittingen en donkereiken leuningen, salontafels met hoogpolige kleedjes, aan de muren ingelijste citaten uit het oude testament, vooral uit de Psalmen, het een nog knusser dan het ander.”
Alles zit potdicht. Van de huizen van de Molukkers daarentegen zijn de deuren altijd open. Ook op de dag dat Oscar er het huiswerk voor Jonkie komt brengen. Zijn klasgenoot ligt in het ziekenhuis, Oscar stuit op zus Dona en wordt op slag verliefd op de exotische schone.
Oscar en Louise wonen met hun ouders op een soort landgoed. Daardoor heeft vooral moeder een speciale positie in het dorp. Ze is een vertrouweling van de dominee en bezoekt regelmatig geloofsgenoten die het moeilijk hebben. Vader is een zonderling. Hij is van zijn geloof gevallen, gaat niet mee naar de kerk en leeft als een kluizenaar die veel piano speelt en boeken en kranten leest. Op het landgoed is een plek aan het riviertje de Breve waar jongeren samenkomen om wat te zwemmen, te roken en wijn of bier te drinken. Hier ontmoet Louise Maarten, de zoon van de nieuwe dominee.
Zo creëert Enter twee lijnen in het verhaal. De lijn van Oscar en de Molukkers en de lijn van Louise en Maarten en het geloof. Louise is van haar geloof gevallen en je kunt wel zeggen dat ze het geloof haat. Als ze op een zondag de zieke Maarten vervangt tijdens de kindernevendienst van de gereformeerde kerk, loopt dat volledig uit de hand. Maarten weet van haar geloofsafval en ze had hem belooft het daar met de kinderen niet over te hebben, maar dat gebeurt ongewild toch.
Uiteraard praten de kinderen erover met hun ouders en zo komen ook de dominee en Maarten het te weten. Maarten komt verhaal halen en ze krijgen een knallende ruzie. Pas op dat moment realiseert Louise zich dat Maarten verliefd op haar was, maar die liefde is wel meteen over.
Oscar wordt uitgenodigd door de familie Matupessy om een keer te komen eten. Meneer Matupessy prijst de jongen, want hij is de eerste niet-Molukker die hen bezoekt. Wat Matupessy niet weet, is dat Oscar slechts komt, omdat hij verliefd is op Dona. Matupessy vertelt over de vlucht van de Molukkers naar Nederland en de belofte van de Nederlandse regering dat ze ooit terug zouden kunnen keren. Oscar raakt oprecht geïnteresseerd in de zaak en zoekt uit wat er gebeurd is in de boeken van zijn vader. Oscar en Jonkie raken zelfs bevriend. Dit gedeelte van het verhaal doet wat jongensboekachtig aan.
Het verhaal speelt in het midden van de jaren tachtig. De treinkapingen en schoolbezettingen van de Molukkers zijn alweer een tijdje achter de rug, maar Enter laat doorschemeren dat de drang om terug te keren naar Ambon nog steeds leeft. Meneer Matupessy is dan ook woedend als hij erachter komt dat Oscar zich niet zozeer voor de Molukse zaak interesseerde, als wel voor zijn dochter. De schrijver heeft zijn verhaal zorgvuldig opgebouwd. Het boek eindigt waar het begon, in de schoolklas waar Oscar weer eens zit te dromen en de vlieg die in het eerste hoofdstuk tegen het raam vloog in een luciferdoosje schuift.
Waarom de titel Pastorale? Enter laat Louise dit denken: “Opeens realiseerde ze zich nog iets anders: zojuist – bij het zien van het dorp in de verte, van kleine huizen geschaard rond de kerk – was als een vallende ster langs de rand van haar bewustzijn een gedachte gescheerd: de Goede Herder en Zijn kudde. Ja, was door haar hoofd gegaan. Alle schaapjes veilig, hosanna.”
Pastorale is een kunstig geconstrueerd verhaal. Een roman die laat zien hoe moeilijk het is om je te verlossen van allerlei trauma’s als je in je jeugd bent volgepompt met het geloof in een almachtige God. Je struikelt over de prachtige formuleringen, die over het algemeen verrassend en nieuw zijn. Een boek voor elke literatuurliefhebber.
Boek bestellen!
