Schrijnend en indrukwekkend slavenverhaal

De ondergrondse spoorweg – Colson Whitehead – Vertaling: Harm Damsma en Niek Miedema – Atlas Contact – 347 blz.

Colson Whitehead(New York, 1969) is een Afro-Amerikaanse schrijver die intussen zeven boeken op zijn naam heeft. Hij debuteerde in 1999 met The Intuitionist(De intuïtionist) en breekt in Nederland nu echt door met De ondergrondse spoorweg, dat de National Book Award won en in Amerika werd getipt door Barack Obama. Het was ook boek van de maand van Oprah Winfreys’ Book Club.
De ondergrondse spoorweg is een begrip in Amerika. Het is de benaming van het clandestiene netwerk van antislavernijactivisten in de zuidelijke staten in de negentiende eeuw. Het bestond uit blanken en vrije slaven die ontsnapte slaven hielpen om te vluchten naar de noordelijke staten of Canada.

Hoofdpersoon in dit verhaal is Cora, een jonge slavin van de derde generatie. Haar oma Ajarry kwam uit Afrika, haar moeder Mabel en zij werden als slaaf geboren. Cora is eigendom van de twee broers Terrance en Connelly Randall. Ze beheren beiden de helft van een katoenplantage in Georgia. Cora werkt op het gedeelte waar Connelly de baas is. Hij is iets minder wreed dan zijn broer Terrance. Als Connelly overlijdt wordt Terrance de baas over de hele plantage. Whitehead zal zijn naam wel met opzet gekozen hebben, want Terrance oefent een waar terreurbewind uit over de slaven. Als Cora het een keer opneemt voor een jonge slaaf die geslagen wordt en de wandelstok met de zilveren knop van Terrance beetpakt, wordt ze ongenadig afgeranseld. Ze houdt er een litteken op haar slaap aan over. Daarna wordt ze ook nog eens gegeseld met de kat met de negen ogen, een zweep met negen leren koorden waaraan weerhaakjes zijn bevestigd. Het was een standaardbehandeling om de wonden daarna te ‘behandelen’ met peperwater.
Cora is een mooie jonge vrouw en Terrance kiest haar uit om zijn seksuele uitspattingen op te botvieren. Voordat het zover komt, besluit ze te vluchten met de slaaf Caesar.

De moeder van Cora, Mabel, is al eerder gevlucht en zij is nooit opgespoord, dit zeer tot de woede van Terrance en slavenjager Arnold Ridgeway. De ontsnapping van Mabel is een smet op zijn blazoen. Ridgeway zet dan ook alles op alles om Cora en Caesar op te sporen, maar hun vlucht is redelijk goed voorbereid. Caesar heeft contact gehad met Fletcher, een winkelier uit het nabijgelegen stadje en dat is een man die opereert in het ondergrondse netwerk. De vlucht te voet van de plantage naar het huis van Fletcher verloopt niet vlekkeloos. Een paar kilometer buiten de plantage voegt de jonge slavin Lovey zich bij hen. Zij wil meevluchten en Cora en Ceasar kunnen haar dat niet weigeren. De vlucht loopt bijna fataal af als ze een groep blanke slavenjagers tegenkomen. Er ontstaat een gevecht en Lovey wordt gepakt. Cora en Caesar weten te ontkomen en bereiken uiteindelijk het huis van Fletcher. Daar gaat hun lange reis naar de vrijheid verder.

Whitehead heeft ervoor gekozen om de ondergrondse spoorweg ook daadwerkelijk tot een spoorweg te maken. Winkelier Fletcher brengt hen naar een afgelegen boerderij waaronder zich een station bevindt waar eens in de zoveel dagen een treintje – een stoomlocomotief en een wagon – langskomt om ontsnapte slaven op te pikken. Het is een literaire ingreep die van mij niet nodig was geweest, maar die verder geen inbreuk doet aan de geloofwaardigheid van het verhaal.
Vlak voor het einde onthult de schrijver wat er is gebeurd met Cora’s moeder Mabel en hoe ze uit de klauwen van de slavenjagers is gebleven. Het boek is een prachtig geschreven en meeslepend verhaal en het verbloemt de gruwelijkheden die werden begaan niet; geselingen, lynchpartijen en martelingen worden uitgebreid beschreven. Voordat ze een stadje in North-Carolina binnengaan rijden ze over een macabere weg.

“’Die weg,’ zei Cora, ‘je noemde hem het Pad naar de vrijheid, hoe ver loopt die door?’
Het voerde zover als er lijken waren om erlangs te hangen, zei Martin. [een ondergrondse helper P.F] Rottende lijken, lijken die door aaseters waren aangevreten, werden voortdurend vervangen, maar het verste punt schoof nog steeds verder op.”

Langs die weg hingen niet alleen gelynchte slaven, maar ook opgepakte blanke helpers, want op het helpen en verstoppen van ontsnapte slaven stond de doodstraf.
Er is een open einde, net zoals er een open einde is aan de toekomst van de Afro-Amerikanen van nu. De naweeën van de slaventijd golven nog steeds door de VS en daar lijkt voorlopig geen einde aan te komen. Misschien komt er aan de rassenstrijd wel nooit een einde.

Pieter Feller

Andere recensies

Vrouwen rondom Johan de Witt – Samenstelling: Ineke Huysman en Roosje Peeters – Uitgevrij Catullus – 344 blz. Robert Fruin, Gerhard Willem Kernkamp (alleen deel 1) en Nicolas Japikse publiceerden van 1906 tot 1919 een zesdelige bronneneditie: Brieven aan en Brieven van Johan de...
Lees verder Categorie: Boek van de week, Geschiedenis, Non-fictie
| Reageer!
Kom binnen! Theater lezen over thuis – Ineke Kraijo en Marlies Verhelst – Illustraties: Marja Meijer – Gottmer – 120 blz. Wat een verrassende serie die door uitgeverij Gottmer uitgegeven wordt. Ik had er eerlijk gezegd nog nooit één ingekeken, omdat ik geen recensies...
Lees verder Categorie: Kinderboeken
| Reageer!
Op de vriendschap – Milla Shan – Vertaling: Siska Goeminne – Illustraties: Frank Daenen – De Eenhoorn – 32 blz. Een vriendje hebben is voor de meeste kinderen belangrijk. In dit prachtige prentenboek wordt op een speelse manier verteld en getekend over het ontstaan...
Lees verder Categorie: Prentenboek
| Reageer!