Tegen een verhaal opgelopen

Erik Swaving Dijkstra (Haarlem, 1989) studeerde Internationaal en Europees Belastingrecht in Amsterdam en werkte daarna jarenlang bij een groot advocatenkantoor op de Zuidas. Hij publiceert met regelmaat in juridisch-wetenschappelijke vakliteratuur. Eind 2020 startte hij met een aantal collega’s een eigen advieskantoor (nog steeds in Amsterdam), wat hem meer vrijheid en tijd bood om te schrijven en zich te verdiepen in moderne geschiedenis. Hij woont in Amsterdam. Boekenbijlage is altijd benieuwd naar debutanten. Toen Code Danzig verscheen dus direct een reden om het boek te lezen en er een bespreking aan te wijden. In die bespreking kon ik gelukkig positieve zaken vermelden. Prettig dat Erik niet van plan is het bij zijn eersteling te laten. Tijd om wat meer te weten over de persoon Erik en de achtergronden van zijn roman.

 Erik, je bent fiscaal jurist, hoe kom je er vanuit dat beroep op, om een roman (op waarheid gebaseerd) te schrijven?

Schrijven is een belangrijk deel van mijn werk. In het begin was dat puur ten behoeve van een concrete zaak. Daarna begon ik te schrijven voor de juridische vakliteratuur, wat tot op zekere hoogte al wat creativiteit vergt. In eerste instantie waren deze stukken zakelijk en specifiek, maar met het verstrijken van de tijd krijg je meer “schrijfzelfvertrouwen” en veroorloofde ik mij een wat lossere schrijfstijl. Vervolgens was het schrijven van een niet-juridisch verhaal het logische vervolg.

Beroepsmatig schrijf je ook over fiscale problemen. Zijn de schrijfprocessen voor twee verschillende ‘genres’ ook verschillend, of zijn er vergelijkingen te trekken?

 Met uitzondering van dialogen zitten er wat mij betreft weinig verschillen tussen beide schrijfprocessen: de kunst is om een fiscaal verhaal enigszins levend te brengen en een bepaald engagement te creëren bij de lezer. Een zekere opbouw, leeslust opwekken, een duidelijk slot en een niet al te passieve schrijfstijl zijn in beide processen belangrijk.

Heeft je nominatie voor de Stevensprijs je ook voor het schrijven van deze roman geïnspireerd?

Strikt naar volgorde genomen niet, maar het vormde wel een aanmoediging om verder te schrijven. Uiteindelijk ga je dan je capaciteiten verkennen, en dat mondde uit in het schrijven van een roman. Indirect inspireerde het dus weldegelijk!

Je schreef mij: “Het schrijven van een thrillerachtige’, versie van een op zichzelf al spannend waar gebeurd verhaal was wat ik voor ogen had. Een voor mij relevante nevenfactor was dat geschiedenis zich herhaalt.” Wil je dat voor de lezer verduidelijken?

Wat bij Sas duidelijk naar voren kwam was dat één individu weinig kan uitrichten tegen systeemdenken of vastgeroeste bewegingspatronen. Anderzijds is redelijkerwijs weer zo dat niet elke individuele zorg direct kan doorsijpelen in besluitvorming. Dit spanningsveld zie je ook nu terug in de actuele uitdagingen voor de overheid, zoals toeslagenbeleid of coronamaatregelen.

Heeft die nevenfactor ook iets te maken met de keuze van je onderwerp, of had je daar andere redenen voor?

De keuze voor het onderwerp kwam deels voort uit mijn interesse voor moderne geschiedenis, maar eerlijkheidshalve speelde toeval ook een belangrijke rol: ik stuitte op dit verhaal en was direct enthousiast.

Ben je bij je research nog nakomelingen van Bert Sas tegengekomen? Volgens mij had hij nog een zoon (1918).

Sas had inderdaad een zoon. Daarnaast stuitte ik nog op een ver familielid. Deze sporen liepen echter min of meer dood, wat eveneens een reden vormde om enigszins weg te blijven van de persoonlijke omgeving van Sas. Het kon dan al snel te speculatief worden ten opzichte van de rest van het boek.

Op de cover van je roman staat een uitspraak over Sas: “Dieser verdammte holländische Militärattché war der schlauste von allen”.  Is dat de aard van Sas die je het duidelijkst naar voren wil laten komen? Wordt daarmee de rol van Hans Oster niet te gering gemaakt?

Het opnemen van deze uitspraak was primair om de interesse te wekken en ook enigszins het onderwerp op voorhand duidelijk te maken. Bij het besturen van de bronnen werd mij duidelijk dat eigenlijk het gros van de attachés gewiekst was en in die zin geschikt voor het werk. Het Duitse citaat is overigens van Sas zelf afkomstig, die dit naar eigen zeggen over zichzelf hoorde. De rol van Oster is minstens gelijkwaardig, en die liep mogelijk nog net wat meer risico. Alhoewel mogelijk: de afloop maakte duidelijk dat hij de hoogste prijs betaalde.

Je kiest ervoor Bert Sas voornamelijk te laten optreden in beroepsmatige kringen. Zijn vrouw Maria was bij hem in Berlijn. Waarom zo weinig over het gezin Sas?

Het schrijfproces voltrok zich deels gelijktijdig met het onderzoeksproces, waardoor ik enigszins in de groef van zakelijke documenten liep waar initieel weinig ruimte bestond voor emotie. Daarnaast wilde ik zo dicht mogelijk bij het daadwerkelijke verhaal blijven, omdat daar mijns inziens ook de kracht lag. Dat gezegd hebbende zal een volgend boek wat meer kleuring van de omgeving van de hoofdpersonen bevatten, zodat lezers zich mogelijk net wat meer kunnen inleven en/of identificeren.

Wat waren je eigen gevoelens over deze gehele geschiedenis ten aanzien van majoor Sas en de Nederlandse regering?

Ambivalent is het woord dat in mij opkomt. Voor de positie van Sas valt onmiskenbaar een hoop te zeggen, zeker met in het achterhoofd dat communicatie gevaarlijk en omslachtig was, in tegenstelling tot de hedendaagse digitale kanalen. Een dapper man. Anderzijds kreeg de Nederlandse overheid uit allerhande hoeken inlichtingen en was het gevaar op uitlokking aanzienlijk. Daarnaast gold denk ik de houding die je wellicht nu ook terug ziet: zo lang mogelijk proberen de rust te bewaren. Ik vind het zodoende lastig een eenduidig oordeel te vellen. Achteraf is mooi wonen, vermoed ik zo.

Je schreef mij ook dat je een nieuwe roman (met iets meer literaire vrijheid) voorbereidt. Kun je al iets meer vertellen over je plannen?

Code Danzig zag op een specifiek verhaal dat heel dicht tegen de werkelijkheid bleef. In mijn nieuwe boek zal ik een aantal op zichzelf waargebeurde verhalen proberen te combineren zodat er net wat meer ruimte voor karakterontwikkeling en intriges ontstaat, bezien vanuit verschillende invalshoeken. Overigens zal het zich opnieuw afspelen in aanloop naar de Tweede Wereldoorlog, dus in die zin ben ik redelijk honkvast.

Een vaste vraag omdat de lezers dat graag willen weten: Wat zijn jouw eigen leeservaringen, vroeger en nu? Zijn er favoriete auteur(s) en boeken?

Een favoriet boek is min of meer een dagkoers. Vroeger lag mijn voorkeur bij non-fictie, en dan met name moderne geschiedenis. Indrukwekkend vond ik de standaardwerken van Lou de Jong over het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog. Gelet op de tijd en stand van de technologie een enorme prestatie die ook tegenwoordig buitengewoon goed leesbaar is. Ook de periode rondom Oost- en West Duitsland blijft een periode die ik interessant vind en voor mijn gevoel nog vele onbeschreven verhalen bevat.

Recent heb ik mij goed vermaakt met De Goede Zoon van Rob van Essen. Een nog enigszins onbekende aanrader is Angstige Mensen van Fredrik Backman: een interessant en onverwachte setting met even curieus plot. Nu ben ik De Avonden weer aan het lezen, mede ingegeven door de noodgedwongen rustige avonduren. Non-fictie lees ik overigens nog steeds, recent de biografie van Andre Agassi. Wat overigens dusdanig van inhoud is dat het moeiteloos fictie had kunnen zijn!

Jouw slotwoord?

Schrijven is voor mij een enigszins uit de hand gelopen hobby. Een reactie die ik meermaals kreeg is dat mensen “later” ook wel eens wat willen schrijven. Maar wat let je op dat nu te doen? Gewoon proberen, delete en/of backspace is zo ingedrukt!

Vragen: Kees de Kievid

Foto auteur: collectie Erik Swaving Dijkstra