Tempeliers, strijders en bankiers
De Tempeliers. De opkomst en ondergang van de tempelridders – Dan Jones – vertaling: Roelof Posthuma – Omniboek – 493 blz.
Veel mensen zullen al eens van het bestaan van de Tempeliers hebben gehoord. Sommigen uit De Da Vinci Code van Dan Brown waarin de Orde van de Tempeliers op één lijn wordt gesteld met de Priorij van Sion. Anderen hebben misschien het computerspel Assassin’s Creed gespeeld, waar de Tempeliers en de Assassijnen het tegen elkaar opnemen. Zou Leslie Charteris aan de Tempeliers hebben gedacht bij het creëren van zijn beroemde personage Simon Templar (The Saint). Zijn bijnaam is tekenend: de Tempeliers voeren een heilige oorlog. De Saint was feitelijk een crimineel en zouden we in onze tijd niet kunnen zeggen dat de Tempeliers een niet te rechtvaardigen oorlog voerden. Wat overigens omgekeerd van de andere kant ook gezegd kan worden. Door het gebruikmaken van de Orde in veel mediavormen is er een behoorlijke legendevorming rond ontstaan. Dan Jones neemt ons in dit boek mee naar de feitelijkheden.
De Orde van de Tempeliers of Tempelorde (Orde van de Arme Ridders van Christus en de Tempel van Salomo) is in 1119 opgericht door de Franse ridder Hugo van Payns (Hugues de Payns). Het was nog slechts een kleine groep van negen ridders. In eerste instantie was hun doelstelling het beschermen van pelgrims naar het Heilige Land tegen roofzuchtige bandieten. Ze hadden de zegen van de Paus en stonden onder bescherming van verscheidene Europese vorsten. Ook werden ze ingezet als beschermers van heilige plaatsen voor de christenen. Dit alles deed al snel een heilige oorlog tussen christenen en islamieten ontstaan. Europa organiseerde maar liefst zeven kruistochten. De Tempeliers waren alleen in de eerste niet actief. Hun oprichting vond erna plaats.
Naast de Tempeliers was er in het gebied nog een andere ridderorde actief: de Hospitaalridders, opgericht als de Orde van Sint Jan van Jeruzalem in 1113. Hun taak was het verzorgen van zieken en gewonden. De orde bestaat nog steeds en is meer bekend onder de naam Maltezer Orde. Er bestond geen goede samenwerking tussen de twee ordes, zodat het niet verwonderlijk is dat verscheidene pogingen ze samen te voegen zijn mislukt. Jones brengt deze orde op diverse plaatsen ter sprake.
Het grootste deel van het boek gaat over de belangrijkste gebeurtenissen en veldslagen tijdens de tweede kruistocht tot men met de zevende. In het verhaal lezen we over de opkomst van de Tempeliers als militaire macht (tweede helft twaalfde eeuw); consolidatie van hun economische, militaire, politieke en sociale macht (eerste helft dertiende eeuw); en ten slotte het verval en het einde (tweede helft dertiende eeuw – 1311). Hoewel de geschiedenis voornamelijk draait om de rol van de kruisvaarders, spelen andere sleutelfiguren van de kruistochten zoals Richard Leeuwenhart, Saladin, Frederik II en koning Filips IV van Frankrijk, en nog veel meer, allemaal een belangrijke rol. (Een lijst van belangrijkste personages is als bijlage toegevoegd.)
De val van de orde is grotendeels te wijten aan Filips de IV, of Filips de Schone zoals hij werd genoemd, koning van Frankrijk. Hij was een verkwister en had veel schulden aan de Tempeliers, die zijn deelname aan de kruistochten hadden gefinancierd. Hij zou ze nooit kunnen terugbetalen. Maar hij had paus Clemens V in zijn macht – die had de pauselijke zetel verplaatst naar Avignon. Filips kon niet gewoon de Tempeliers verdrijven zoals hij deed met de Joden en de Lombardische handelaars. Op 13 oktober 1307 werden de Tempeliers gearresteerd op beschuldiging van ketterij, wat ze uiteraard ontkenden. Toch werden ze berecht, geëxecuteerd en zouden hun rijkdommen worden geconfisqueerd. Filips heeft die echter nooit gevonden. De laatste grootmeester van de Tempeliers, Jacques van Molay eindigde op de brandstapel, maar niet nadat hij een vloek had uitgesproken: “God weet wie er verkeerd is en wie gezondigd heeft. Snel zal het ongeluk over hen komen die ons ten onrechte hebben veroordeeld: God zal onze dood wreken”. Paus Clemens V stierf ongeveer een maand later en de koning Filips IV minder dan een jaar later.
In een korte epiloog bespreekt Jones de blijvende culturele invloed van de Tempeliers. Zij zijn vaak beschouwd als de bewakers van de Heilige Graal. De auteur ontzenuwd dat en laat zien dat veel verhalen over de Tempeliers gebaseerd zijn op onwaarheden, zeker wat de Graal betreft.
Naast de belangrijke gebeurtenissen in de geschiedenis van de Tempeliers, legt de auteur goed uit hoe ze zijn georganiseerd, welke eden ze hebben afgelegd – inclusief die van kuisheid en armoede. Hij beschrijft hun kleding (ze droegen witte gewaden met een opvallend rood kruis) en het leven dat ze hebben geleid. Ook kijkt de auteur naar de verantwoordelijkheden tussen de belangrijkste rangen van de orde: ridders, sergeants en geestelijken.
Een belangrijke taak voor de Tempeliers ontstond ongeveer in het midden van de dertiende eeuw. Hun bezittingen in diverse Europese landen, de inkomsten uit de Levant en de kruistochten hadden geleid tot een grote rijkdom, die beheerd moest worden. Een aantal vorsten kreeg leningen en ze financierden volgende kruistochten. Daarmee zou je kunnen spreken van een internationale bankinstelling: de eerste in Europa.
Dan Jones laat zien dat hij tot het selecte groepje wetenschappers hoort, dat niet alleen schrijft voor zijn collega’s, maar ook voor de gemiddelde lezer, de lezer van de geschiedenis. Hij vertelt zijn verhaal in een duidelijke en coherente stijl die gemakkelijk te volgen is en waaraan hij niet schuwt wat humor toe te voegen.
Het is duidelijk dat Jones uitgebreid en diepgaand onderzoek heeft gepleegd. Hij verantwoordt alles in een notenapparaat en bibliografie. Het boek bevat een katern afbeeldingen en ook kaarten. Als je niets van de Tempeliers weet, behalve wat je in films hebt gezien of in populaire fictie hebt gelezen, zal het in het begin zeker wat moeite kosten de draad van de geschiedenis op te pakken. Zit je er eenmaal in dan merk je dat de realiteit niet minder fascinerend is dan de legenden rond de Tempeliers.
Kees de Kievid
