Twee heldhaftige joodse verzetsstrijdsters
‘t Hooge Nest – Roxane van Iperen – Lebowski – 384 blz.
Roxane van Iperen schrijft voor Vrij Nederland, Het Financieele Dagblad, NRC Handelsblad, Het Parool en De Morgen. In 2016 verscheen haar roman Schuim der Aarde, waarmee ze de Hebban Debuutprijs won.
Bij het renoveren van het huis in Naarden dat de auteur heeft gekocht, worden diverse schuilplekken achter de lambrisering en luiken in vloerdelen ontdekt, met daarin kaarsstompjes, oude verzetskrantjes en bladmuziek. Zo begint het herontdekken van de geschiedenis van deze statige villa, waar in de Tweede Wereldoorlog de joodse zussen Janny en Lien Brilleslijper heel veel joden hebben laten onderduiken. De auteur duikt in deze geschiedenis. “Langzaam maar zeker, kamer voor kamer, komen de puzzelstukjes bij elkaar tot het onvoorstelbare verhaal, dat nu, zes jaar later, op papier staat. Het is een geschiedenis die mijn allereerste gevoel bevestigt: dit huis is groter dan wij zijn. Wij zijn slechts passanten die het geluk hebben het te mogen bewonen.”
Het verhaal bestaat uit drie delen. In deel I wordt de voorgeschiedenis van het huis verteld en hoe de zussen Brilleslijper er met hun familie in terecht komen. Het is wel even een mengelmoesje van personages en tijdperken om alles en iedereen te introduceren, maar de hoofdpersonen worden erg goed gekarakteriseerd en wat de auteur ook goed weet te beschrijven, is hoe het verzet op gang komt en hoe het in de oorlog eraan toe ging. Wat wel minder had gemogen, zijn enkele zeer bekende geschiedenis feiten die tot in detail worden beschreven. Zoals het kamp Auschwitz. Ik denk dat de meeste mensen wel weten wat daar gebeurde, dat had wel wat beknopter uitgelegd mogen worden.
In deel II staat het leven in ‘t Hooge Nest centraal. Hoe is het om met zoveel mensen onder één dak te leven en elke dag doodsangsten te moeten uitstaan? “In Naarden, Bussum, Laren, Blaricum, Huizen en Hilversum worden nog steeds huizen ontmanteld en joden weggevoerd naar Westerbork, de niet-joden naar Vught of Amersfoort. Zo voelt ‘t Hooge Nest in het voorjaar van 1944 als een snelkookpan, met teveel mensen onder te hoge druk, die op allerlei manieren uitgangen zoeken om maar wat spanning te laten wegvloeien.”
Van Iperen weet heel goed de emoties van de personages, zoals zij denkt dat het gegaan zou kunnen zijn, weer te geven. “Zijn lijfje trilt en zijn ogen zijn groot, maar Robbie knikt zachtjes en laat zijn moeder een laatste kus op zijn snotlippen drukken.”
Deel III is het heftigste deel van het boek. De zussen zijn verraden en worden afgevoerd naar Westerbork. Daar ontmoeten ze ook de zussen Anne en Margot Frank. Met het laatste transport van de oorlog worden ze gezamenlijk naar Auschwitz afgevoerd. Vlak voor de bevrijding worden ze naar Bergen-Belsen verplaatst, waar Janny getuige is van de dood van de zusjes Frank.
Ook al heb je als lezer heel veel boeken gelezen over de afschuwelijke dingen die in de concentratiekampen gebeurden, toch raakt het je elke keer weer. Ongeloof en afschuw komen bij je binnen en ook van Iperen is er in geslaagd deze emoties bij de lezer op te roepen. Dit derde deel van het boek is echt adembenemend goed geschreven.
Het enige wat ik me afvroeg, toen ik het boek uit had: waarom zijn er geen foto’s in meegenomen. Ik vind het bij boeken met waargebeurde verhalen/geschiedenissen altijd erg mooi om de echte personen te zien. Zo was Lien een bekende Jiddische zangeres, met als artiestennaam Lin Jaldati. Foto’s hadden het verhaal compleet gemaakt.
Ik herken de naam Janny Brilleslijper uit het boek De laatste zeven maanden, waarin interviews staan van degenen die Anne Frank hebben gekend nadat zij met haar familie werd opgepakt. In dit boek (dat uitkwam nadat er een documentaire was gemaakt) vertelt Janny veel van dezelfde verhalen als die in ‘t Hooge Nest voorkomen en dan vooral uit de periode van de concentratiekampen samen met Anne Frank. Maar het verschil met ‘t Hooge Nest is, dat van Iperen er een intens en ontroerend verhaal van heeft weten te maken en dieper in de (voor)geschiedenis van beide zussen is gedoken. En de boodschap die ze meegeeft, is dat de joden in de Tweede Wereldoorlog zich echt niet gewillig lieten afvoeren als makke schapen naar de slachtbank. Ook zij hebben verzet gepleegd en ook zij hebben, met gevaar voor eigen leven, vele levens weten te redden. Kortom: ‘t Hooge Nest is een geweldige toevoeging aan de reeks Holocaust/Tweede Wereldoorlog boeken.
