Verdwalen in de ziel van een stad

De klank van de stad – Eric Min & Gerrit Valckenaers – 430 blz. – Uitgeverij Polis

Venetië werkt reeds eeuwen als een reusachtige magneet op mensen uit verschillende delen van de wereld. De stad bekleedde van oudsher een unieke scharnierpositie in de handel tussen Europa en Azië. Goederen uit het Oosten aangevoerd via de Zijderoute werden verhandeld in Venetië en verscheept naar verschillende delen van Europa en omgekeerd. De stadstaat organiseerde zich onder leiding van de doges. Het Arsenaal leverde de schepen voor een zeevloot die er niet voor terug schrok met geweld rijkdommen te plunderen zoals in 1204 gebeurde in Constantinopel. De rijkdom van de stad vertaalde zich in prachtige palazzi en trok kunstenaars aan. Het unieke karakter van het op water gebouwde Venetië bezorgde hen inspiratie. De klank van de stad wil dan ook een eerbetoon zijn aan de kunstenaars die de geluiden en kleuren van Venetië in hun werk hebben opgeslagen.

De auteurs van het boek zijn niet aan hun proefstuk toe. Eric Min heeft met De eeuw van Brussel reeds bewezen de sfeer van een bepaald tijdperk te kunnen oproepen. Verder bericht hij als biograaf, essayist en criticus over schilderkunst, fotografie en literatuur. Muziek ontbreekt in dit lijstje maar voor dit boek deed hij beroep op musicoloog, componist, radiomaker en leraar Gerrit Valckenaers. Deze verzamelde reeds jaren materiaal voor een cursus betreffende de muziekgeschiedenis van Venetië. Dit compendium vormt de rode draad doorheen dit boek maar is aangevuld met enkele lagen literatuur en beeldende kunst.

Wie aan muziek en Venetië denkt, denkt meteen aan opera. Venetië is niet de stad waar deze vorm van muziektheater is uitgevonden. Maar in de dogenstad groeide de opera uit tot een ongeëvenaard commercieel succes. Het genre werd opgevoerd op vaste plaatsen en kon door een groot deel van de bevolking worden bijgewoond, ook door het gewone volk. Claudio Monteverdi heeft de populariteit van de opera nog net mogen meemaken. Na zijn dood spoelde de operagolf over Venetië.

De opera kenmerkte zich door een libertijns karakter en bij uitbreiding gold dit voor gans Venetië. Er heerste eeuwenlang een losse seksuele moraal in de stadstaat. Alles wat de politieke of economische status niet verstoorde was toegelaten. In Venetië kwamen luxe, lust en een vrijmoedig negeren van maatschappelijke en religieuze conventies samen. De uitgetreden priester en vioolspeler Casanova amuseerde zich met de kloosterzusters C.C. en M.M. In hun grand tour was Venetië voor de bemiddelde jonge Britten, Fransen en Duitsers een fijn intermezzo naar of op de terugweg van Rome ‘goed voor een paar weken onschuldige losbandigheid, alvorens opgewekt naar huis terug te keren met een paar Canaletto’s en een lichte druiper’, zoals de Britse historicus Norwich het formuleerde. Het gevolg van dit alles was dat er veel vondelingen, onwettige kinderen en wezen waren. Deze kinderen kwamen terecht in ospedali die vaak beschikten over een zangkoor. Zo schreef Antonio Vivaldi, die door zijn tijdgenoten vooral als violist hoog werd ingeschat, diverse stukken voor het meisjeskoor van het vondelingentehuis La Pieta. Monteverdi en Vivaldi waren niet de enige musici die bekendheid verwierven in Venetië. De Vlaming Adriaan Willaert perfectioneerde in de San Marco de techniek van de cori spezzati, de in de ruimte verspreide koren. In latere eeuwen zal Richard Wagner in Venetië sterven en Igor Stravinsky wordt er begraven.

Maar de dogenstad was niet alleen attractief voor musici. Het licht van de lagune en ‘het glimmende blauwgroene water dat de oude stenen reflecteert, vraagt niets liever dan op doek gebracht te worden’. Schilders zoals Turner, Monet, Signac, Claus en Le Sidaner zakten een of meerdere malen naar de stad af met hun schetsboeken en schildersezels. Later volgden fotografen hun spoor. En dan hebben we nog niets gezegd over de schrijvers die de stad bezochten zoals Louis Couperus, Thomas Mann of Joseph Brodsky.

Het register van dit boek bevat tientallen namen van kunstenaars en intellectuelen die door de eeuwen heen Venetië bezochten, bewoonden, beschreven of afbeeldden. De auteurs doorplozen hun (auto)biografieën, dagboeken en brieven en namen citaten op. De uitgebreide bibliografie en talrijke voetnoten wijzen op een doorwrocht werkstuk waar jarenlang onderzoek is aan voorafgegaan. Eric Min heeft dankzij zijn vertelkunst ervoor gezorgd dat het boek geen droge opsomming is van talloze anekdoten maar effectief een verhaal vormt dat bovendien wordt opgefleurd door een vleugje humor. Enkele katernen met kleurenafbeeldingen geven de betoverende uitstraling van de stad weer.

De klank van de stad is een aanrader voor wie in de straten van Venetië wil verdwalen en de klank en de geur van de stad door de eeuwen heen in zich wil opnemen.

Kris Muylle

Comments are closed.