Weimarrepubliek à la House of Cards

De grafdelvers – Rűdiger Barth & Hauke Friederichs – vertaling Sylvia Wevers – Hollands Diep – 430 blz.

De Weimarrepubliek volgde op het Duitse Keizerrijk (1871-1918), na het afzetten van Kaiser Wilhelm, die daarna in Nederland (Doorn) asiel had gevonden. In 1919 was er een grondwet vastgelegd in Weimar. De naam Weimarrepubliek werd eigenlijk alleen maar als spotnaam door haar tegenstanders gebruikt, officieel was de naam Deutsches Reich. Toch was dit de eerste Duitse democratie. De macht is niet meer aan de keizer maar aan de Rijkspresident (achtereenvolgens Friedrich Ebert en Paul von Hindenburg) en een parlement.
Duitsland had zwaar te leiden door het Verdrag van Versailles, dat een einde aan de Eerste Wereldoorlog maakte. Duitsland moest ontwapenen, gebied afstaan en herstelbetalingen doen. Tijdens de republiek waren er veel schermutselingen tussen voornamelijk communisten en nationaalsocialisten. Daarbij kwam de Grote Depressie (1929 en volgende jaren). Dit alles luidde het einde van de republiek in. Het eindigde met de machtsovername in 1933 door Adolf Hitler en de nationaalsocialisten en gleed, zoals bekend, af in de nazidictatuur. Dit boek vertelt over die machtsovername in de laatste winter van Weimar.

In hoofdlijnen is het boek verdeeld in vijf hoofdstukken:
• De val – 17 november tot 1 december 1932
• Het plan – 2 tot 15 december 1932
• Stille nacht – 16 december 1932 tot 1 januari 1933
• In de maalstroom – 2 tot 29 januari 1933
• Aan de macht – 30 januari 1933
Elk hoofdstuk is onderverdeeld in de dagen van die periode. De beschrijving van de gebeurtenissen wordt telkens voorafgegaan door één tot drie krantenkoppen uit verschillende kranten van dag ervoor. Daarop volgt een samenvatting van de gebeurtenissen vanuit het perspectief van verschillende protagonisten. Dit zijn behalve de “doodgravers”, Kurt von Schleicher, Franz von Papen, Paul von Hindenburg, Adolf Hitler en Joseph Goebbels, ook minder bekende tijdgenoten, zoals de Duitse roddeljournaliste Bella Fromm, de dichteres Masha Koléko en de Amerikaanse emigrant Abraham Plotkin.

De gebeurtenissen van de laatste winter in kernwoorden: Na verlies van de Rijksdagverkiezingen op 6 november kondigt Von Papen zijn ontslag aan en gaat de volgende dag op zoek naar een nieuwe kanselier. Nog een dag later krijgt Von Hindenburg een brief waarin Hitler (winnaar van de verkiezingen) als kanselier wordt voorgesteld. Hitler wordt gevraagd een meerderheidscoalitie te vinden. Die wil dat, ondanks voorspraak van zijn partijgenoot, Gregor Strasser niet proberen. Nu krijgt Von Papen dezelfde opdracht. De steun aan hem vervalt en Von Schleicher wordt kanselier. Op 6 december vergadert de nieuwe Rijksdag. Er ontstaat ruzie binnen de NSDAP, Strasser vertrekt. Het regeringsprogramma wordt door Von Schleicher in een radioprogramma bekendgemaakt op 16 december. In een dinertoespraak laat Von Papen felle kritiek horen. Bankier Schröder wil een gesprek tussen hem en Hitler. Dat vindt plaats op 4 januari 1933. Ook Von Hindenburg heeft een ontmoeting met Strasser en Von Papen later met Von Schleicher. In het huis van Von Ribbentrop vindt een ontmoeting plaats tussen Von Papen en Hitler. De verkiezingen in de deelstaat Lippe leveren een ruime zege voor de NSDAP op, waardoor zij de grootste in de Landdag wordt. Opnieuw ontmoetingen tussen Von Papen en Hitler op 18 en 22 januari. Von Schleicher wil volmachten van Von Hindenburg, maar krijgt die niet, waarop hij aftreedt. Von Hindenburg benoemt Hitler op 30 januari tot kanselier. Dat wordt met een optocht onder de Brandenburger Tor gevierd door de SA en SS. De Communistische Partij Duitsland roept op tot algemene staking.

Deze gebeurtenissen staan allemaal al in andere boeken, waarom dan deze uitgave? Deze is totaal anders! De auteurs betrekken hun lezers direct bij de loop van de geschiedenis! Zij publiceren uit dagboeken, brieven, bestanden, gemengde mediaberichten, reclame, roddels …
Het is of alles voor onze eigen ogen plaats vindt. “Het was ons doel om in het boek met alle middelen van de documentaire montage te werken. Dus zo veel mogelijk de mensen zelf aan het woord te laten, als het enigszins mogelijk was in hun gedachten te kruipen, zonder het commentaar van latere generaties met hun kennis. Een drama dat zich vanuit zichzelf, vanuit het moment, vertelt.” Ze wilden het op het concept van een draaiboek laten lijken. Ze zijn daarbij geïnspireerd door de populaire tv-serie House of Cards. Een puntje van kritiek op de vertaling: Waarom wordt het voorvoegsel “von” als er geen voornaam bij staat, consequent weggelaten? Wij spreken toch ook niet over het kabinet Agt of het kabinet Uyl!

Zijn Barth en Friederichs in hun opzet geslaagd? Ten eerste moet gezegd worden dat deze manier zorgt voor een razendsnel tempo. Er zijn geen onderbrekingen waarbij de auteurs commentaar geven op de onderdelen van hun ‘montage’. Zo lijkt alles volstrekt authentiek.
Toch ontbreekt er iets! Ook geen voetnoten o.i.d. Daar waar geen materiaal voorhanden was, vallen gaten. Die hadden moeten worden opgevuld. Personen die veel noteerden, hebben veel in dit boek te zeggen. Een goed voorbeeld daarvan is Joseph Goebbels, die een fanatiek dagboekschrijver was. Volkse aantekeningen alleen in de krantenartikelen, terwijl we weten hoezeer de verachting van de democratie in de moeilijke tijden toenam. De talloze getuigenissen drukken ons echter dermate dicht op de geschiedenis, dat we die kunnen meevoelen, de geschiedenis voor onze ogen zien voorbijrollen. Met een dodenmars, dag na dag, nadert het einde van de democratie en is niet te stoppen. Dat is de winst van dit boek. Hadden ‘de grafdelvers gestopt kunnen worden? Misschien was Hitler dan niet aan de macht gekomen, maar dat is speculeren. Leer van de toen gespeelde ‘machtspelletjes’ en laten we hopen dat ze niet te actueel worden in de huidige politieke context.

Rüdiger Barth (Saarbrücken 1972) studeerde hedendaagse geschiedenis en algemene retorica in Tübingen. Hij werkte 15 jaar voor het tijdschrift ‘Stern’. Hauke Friederichs (Hamburg, 1980) promoveerde in de sociale en economische geschiedenis aan de universiteit van Hamburg, waar hij criminologie, politicologie en journalistiek studeerde. Hij schrijft voor ‘Die Zeit’ en ‘Geo Epoche’.

Kees de Kievid

Andere recensies

Ferdinand Verbiest en de ontdekking van China – Veerle De Vos – Pelckmans – 341 blz. Ferdinand Verbiest (1623 – 1688) behoort zonder twijfel tot een van de meest onderschatte Vlamingen of Belgen. Gedreven door een niet te temmen bekeringsdrang en werkijver slaagde deze...
Lees verder Categorie: Biografie & Autobiografie, Geschiedenis, Non-fictie
| Reageer!
Net als ik – Muzoon Almellehan – Vertaling: Merel Leene – Kluitman – 240 blz. Dit is echt weer zo’n young adult boek waarvan ik hoop dat heel veel jeugd vanaf een jaar of 13 het gaat lezen maar zeker ook hun ouders. Ik...
Lees verder Categorie: Young Adult
| Reageer!
De pianostemmer – Daniel Mason – Vertaling: Lilian Schreuder – Hollands Diep – 397 blz. Het is eind negentiende eeuw. In Birma werkt een arts voor het Britse leger, Anthony Carroll, die er bijzondere methoden op na houdt om de vrede te bewaren. Zo...
Lees verder Categorie: Roman
| Reageer!