Westerschelde 1944, begin van de victorie

De slag om de Westerschelde – Tobias van Gent en Hans Sakkers – Marberg Media – 351 blz.

Tijdens de uitvoering van de Deltawerken in Zeeland behoorde het tot de taak van Rijkswaterstaat duinen en dijken te versterken. De dienst zag in de overgebleven bunkers zwakke plekken en wilde die verwijderen. Het was Hans Sakkers – één van de auteurs – die hiertegen in opstand kwam en daarmee een aantal oorlogsmonumenten voor sloop behoedde. Zo kunnen deze bij rondleidingen nog aan het publiek worden getoond, zoals bunker R 700 en Stützpunkt Hohenstaufen, bunker type 623 – Nollepier Vlissingen, beide deel uit makend van Verteidigungsbereich Vlissingen en in een groter geheel van de Atlantikwall.

Aan het begin van het boek zou driemaal de term ‘wat als…’ kunnen vallen. In de eerste plaats op locatie. We moeten ons afvragen waarom de razendsnelle opmars van het XXXe Britse Legerkorps en de inname van Antwerpen (4 september 1944) niet werd vervolgd met een doorstoot naar het noorden. Het resultaat zou zijn geweest dat de Duitse eenheden in Zeeland waren afgesloten van de rest van de legermacht.

Ten tweede in verband met het grotere strategische verband. Waarom werd in september de voorkeur gegeven aan operatie Market Garden (o.a. slag om Arnhem)? Het beheersen van de monding van de Westerschelde kon van cruciaal belang zijn voor de bevoorrading van de geallieerde troepen. Van Gent en Sakkers maken dat in het eerste deel “Aanloop naar de strijd” duidelijk, o.a. door gebruik te maken van passages uit (auto)biografieën van betrokken bevelhebbers zoals generaal Horrocks en veldmaarschalk Montgomery.

Laten we ook niet vergeten dat Gerbrandy op 4 september in een radiorede vanuit Londen enthousiast had gezegd dat onze bevrijders de Nederlandse grens waren overgestoken. Het gevolg van hoopvolle geruchten werd Dolle Dinsdag 5 september ”Van blijspel naar tragedie”. De auteurs beschrijven de dramatische repercussies voor Zeeland. Wel was een gevolg dat het 15e Duitse Leger, ondanks pogingen van de luchtmacht dat te beletten,
zich terugtrok op de zuidelijke oever van de Westerschelde. Omdat Generaal Crerar en later zijn plaatsvervanger Simonds bevel kregen eerst de havenplaatsen aan het kanaal te veroveren, konden de ontsnapte troepen later worden ingezet om de corridor naar Nijmegen van Market Garden te vertragen. Het ware beter geweest (derde ‘wat als…) deze Duitse troepen direct aan te vallen

Op 2 oktober trok de 2e Canadese infanteriedivisie op vanuit Antwerpen om de toegang tot Zuid-Beveland te bereiken en te veroveren (operatie Suitcase). Woensdrecht werd na felle gevechten veroverd, maar was, evenals Hoogerheide geheel verwoest. De Duitse troepen op Zuid-Beveland en Walcheren waren, na inzet van de troepen van Luitenant-generaal Simonds van het vasteland afgesneden en de Canadezen hadden hun eerste doel bereikt.
De tweede hoofdoperatie was het uitschakelen van de “Breskens pocket”, de Duitse verdedigingswerken om Breskens, Operatie Switchback. De Canadese 9de en 10de brigade samen met de 3de infanteriedivisie leverden felle gevechten, maar overwonnen uiteindelijk de Duitsers na de inname van Knokke en Zeebrugge.
Zuid-Beveland moest bevrijd worden. Dat gebeurde in twee stappen, de operaties Vitality I en II, respectievelijk de opmars vanuit westelijk Brabant en amfibische landingstroepen op de kust van Zuid-Beveland zelf. Na een hevige strijd slaagden de Canadezen en Britten daarin.
De laatste fase, Operatie Infatuate, de verovering van Walcheren had heel wat voeten in aarde. De terreinomstandigheden waren te slecht voor zowel een infanterieaanval als een met amfibische voertuigen. Er volgden zware bombardementen door de RAF, zowel op stellingen als op dijken, waardoor Walcheren grotendeels onder water kwam te staan. Ondanks waarschuwingspamfletten leidde dit tot vele burgerslachtoffers.

Van Gent en Sakkers vergeten niet stil te staan bij de rol van het verzet in Zeeland. Bijvoorbeeld het gidsen in moeilijk terrein was een gevaarlijke maar voor de geallieerden onmisbare inzet. Een heel hoofdstuk is gewijd aan “De gevolgen van de strijd”, waarin de schrijvers niet alleen aandacht besteden aan het positieve militaire aspect, maar ook aandacht hebben voor de aangerichte verwoestingen en de slachtoffers.

Van Gent en Sakkers hebben zich uitermate goed gedocumenteerd, zoals o.a. blijkt uit de uitgebreide literatuurlijst. Zij verklaren te hebben voortgebouwd op eerdere publicaties. Het is echter uitsluitend aan ingewijden om op te merken of zij met nieuwe feiten of inzichten komen. De slag wordt bijna geheel gevolgd vanuit geallieerd standpunt. Slechts een enkele keer, zoals bij de terugtrekking naar de zuidelijke oever van de Westerschelde, verplaatst het boek ons naar Duitse zijde. Dat had misschien wat meer kunnen gebeuren.

Het aantal publicaties over dit onderdeel van de strijd op Nederlandse bodem is, zeker in verhouding, minder dan die over Market Garden, terwijl die slag verloren werd en de slag om de Westerschelde werd gewonnen. Deze documentaire van Van Gent en Sakkers is dan ook een zeer welkome aanvulling.

Veel lof voor de nagenoeg sublieme manier van uitgeven. Groot formaat, dus duidelijke foto’s en kaarten, zoals direct bij het ‘binnenkomen’ van het boek het duidelijke overzicht van het ‘slagveld’. Niet alleen duidelijk, maar ook adequaat, deze zaken. Het zorgt ervoor dat je als lezer bijna direct bij de slag betrokken wordt. Fotoverantwoording en een uitstekend register vergemakkelijken de zoektochten van de lezer. Zeer informatief is ook de slagorde van de betrokken legereenheden.

“Het relatieve gebrek aan bekendheid, vooral bij het grote publiek buiten Zeeland, doet geen recht aan het enorme belang dat de strijd om de Scheldemonding in het najaar van 1944 had voor de gehele geallieerde oorlogsvoering aan het Westfront. … Het einde van het nazisme kwam duidelijk in zicht toen het eerste schip ongehinderd de Schelde op kon varen.”

Dit boek is een ‘must’ voor iedere belangstellende voor de strijd tijdens de Tweede Wereldoorlog op vaderlandse grond!

Kees de Kievid

Comments are closed.