Yolande Werdmüller schreef een indringend boek over incest
Yolande Werdmüller von Elgg is psycholoog-psychotherapeut. Zij werkte o.a. in een kliniek voor psychisch gestoorde delinquenten, de ambulante geestelijke gezondheidszorg en in eigen praktijk. In haar werk kwam ze regelmatig incestproblematiek tegen, waardoor het een speciaal aandachtspunt werd. Vanwege Saar is haar debuutroman, waarin ze de stilte en geheime sluier rond dit thema wil opheffen. De hoofdpersoon in Vanwege Saar heeft haar incestervaringen zelf op de achtergrond gezet.
Lange tijd gaat het goed, ook met haar relatie, tot er iets knapt. Ineens weet ze het weer. Dan volgt de ontdekking dat haar zusje waarschijnlijk hetzelfde heeft meegemaakt. Dit geeft haar de moed haar vader te confronteren. Vanwege Saar is een meeslepende roman waar het verwerkingsproces centraal staat.
Lange tijd geleden schreef je het kinderboek Sofietje en daarna heel lang niets meer. Wat was de reden om weer de pen ter hand te nemen?
Toen ik Sofietje schreef, had ik ook al een begin gemaakt met wat uiteindelijk Vanwege Saar is geworden. Ik ben daar in 2000 aan begonnen. De eerste versie bestond uit 27 A-viertjes, meer een groot verhaal. Dit heb ik ter lezing aan een schrijver toegestuurd van een schrijfschool. Die gaf als commentaar dat ‘ik het wel kon,’ maar wees op een aantal verbeterpunten. De schellen vielen van mijn ogen. Voor het eerst begreep ik dat inspiratie niet genoeg is en dat schrijven ook een ambacht is, onderworpen aan regels en wetten.
Ik heb me toen verdiept in diverse schrijfboeken; De kunst van het schrijven van John Gardner, Eekhoorntje op lange weg van Inez van Eijk en John Warries, De Schrijfhulp van Inez van Eijk.
Voorheen, nu lang geleden, had ik mijn jongste dochter iedere week op de fiets naar zwemles gebracht. De reacties door haar kinderogen op de dingen die zij onderweg zag, was ik niet vergeten en waren als kinderverhaaltjes in mijn hoofd blijven hangen. Toen heb ik Sofietje geschreven en Vanwege Saar (toen nog met een andere titel) jaren laten liggen, want ik had het druk met kinderen en werk. De aanleiding om de draad weer op te pakken was eenvoudigweg omdat ik meer tijd kreeg. Precies wanneer ik weer ben begonnen weet ik niet meer. Het onderwerp was onverminderd aanwezig gebleven. In de maatschappij (m.i. niet erg veel veranderd) en in mijn hoofd. Natuurlijk ook door mijn werk als psychotherapeut.
Heb je plannen om de komende tijd meer boeken te schrijven?
Ja, ik ben zelfs al begonnen. Aan een thriller deze keer. Voorlopig zit er nog geen kop of staart aan. Het was aanvankelijk bedoeld om af en toe los te komen van het zware onderwerp. Nu begin ik het op zichzelf leuk te vinden en ben aan het ordenen wat ik heb.
Waarom is je boek bij de Klimmende Ster verschenen?
Ik wist van deze uitgever doordat ze een boek van een kennis heeft uitgegeven. Haar site beviel me. Maar ik ben niet over één nacht ijs gegaan. De literaire uitgevers die ik eerst heb benaderd wezen me af met als voornaamste redenen: ‘past niet in ons (kleine) fonds,’ ‘we krijgen teveel manuscripten om toelichting te geven,’ ‘we zien te weinig commerciële mogelijkheden,’ om maar enkele te noemen. Een paar met meer inhoudelijke kritiek. Wat ik niet van die laatste uitgevers snap is dat ze er geen redacteur op hebben gezet. Daar zijn ze toch ook voor? Wat me ook aansprak bij de Klimmende Ster is dat de uitgeefster me één week! nadat ze mijn manuscript had ontvangen, ’s avonds anderhalf uur opbelde. Dat was andere koek dan weken op antwoord wachten. Het gaf bij mij de doorslag. De uitgeefster, Fiona Hack, is een uitstekende redacteur gebleken. Geen gemakkelijke, maar dat ben ik zelf ook niet altijd. Stukken die ik al eens had herschreven of waar ik aan gehecht was nogmaals overdoen: daar moest ik wel de moed voor opbrengen. Maar ik zag de verbetering. En ik had uiteindelijk het laatste woord.
Vragen over Vanwege Saar:
In het verhaal lezen we niet alleen wat er gebeurd is maar ook de gesprekken die Lydia voert met haar overleden opa en hoe ze in haar veilige wereldje keert, een fantasiewereld waar ze geborgenheid vindt en waar niemand bij kan komen. Hierdoor leren wij haar beter kennen al kan het in het begin misschien wat verwarrend zijn, wat is echt en wat niet. Dat onbekende en onzekere heb je dat op deze wijze extra willen benadrukken?
Lange vraag, ik hoop dat ik hem snap. Toen ik de gesprekken van Lydia met haar overleden opa begon te schrijven had ik daar geen bedoeling mee. Het klinkt misschien wat raar, maar ook voor mij was het verschijnen van haar opa een verrassing. En ja, wat is echt en wat niet? Ik laat ook graag wat aan de fantasie van de lezer over. In latere gedeeltes van het boek heb ik de gesprekken tussen Lydia en haar opa meer ‘gestuurd.’
De tijd waarin het verhaal zich afspeelt heeft voor een gedeelte ook invloed op de reacties van de personages en de omgeving op wat er in het gezin gebeurt. Al is het taboe aangaande incest nog steeds niet uit de wereld. Toen je het verhaal ging schrijven was het voor jou al meteen duidelijk om het in die tijd te laten spelen ?
Leuk, de vraag over de tijd waarin het verhaal zich afspeelt. En wat je daar vervolgens bij invult. De fantasie van de lezer? Welke tijd bedoel je? Ik heb bewust geen tijd (of plaats) genoemd. Die had ik ook niet in mijn hoofd. Of heb ik onbewust iets geschreven waar je een tijd uit zou kunnen afleiden? Ik ben benieuwd wat?
Ik ben geen expert op psychologisch vlak maar kan mij voorstellen dat mensen een andere wereld in willen vluchten of de vreselijke gebeurtenissen willen wegstoppen, maar ik kan mij haast niet voorstellen dat iemand zo met zichzelf bezig is, dat het niet doordringt dat een jonger zusje wel eens hetzelfde probleem zou kunnen krijgen. Dit was voor mij een klein puntje van ergernis dat Lydia hiervoor zo haar ogen dicht had. Haar zusje Saar gaat er weer geheel anders mee om. Heb je bewust gekozen voor twee heel andere verwerkingsfasen?
In de volgende vraag zie ik twee onderdelen:
a) je kleine ergernis dat Lydia zo haar ogen dicht had voor de mogelijkheid dat haar jongere zusje Saar weleens tegen hetzelfde probleem zou kunnen oplopen. Maar Lydia heeft haar ogen niet dicht. Op blz. 119 van het boek beschrijf ik haar twijfel dat als de vriendin met wie haar vader op de proppen komt niet bij hun komt wonen, zij zelf niet weg kan. Op de volgende blz. zijn haar vader en zijn vriendin getrouwd. Voor Lydia dan toch de reden om zelf te vertrekken. Dit schrijvend weet ik dat er nooit garanties zijn in een gezin. Zeker niet als er al incest heeft plaats gevonden. Maar waar leg je de grens? Als schrijver ben ik achter Lydia gaan staan in haar verwachting (en hoop) dat de aanwezigheid van Sonja, de nu inwonende nieuwe echtgenote, voldoende bescherming zou bieden. Anders was Lydia thuis blijven wonen en had ik daar moeten stoppen met het boek zoals ik het voor ogen had.
b) Ja, ik heb bewust gekozen voor twee heel andere verwerkingsfasen. Met het feit dat Saar later aan Lydia vertelt dat haar vader maar een paar keer incest met haar heeft gepleegd heb ik daar een opening toe gecreëerd. Dit is een pragmatische keuze. Natuurlijk weet ik heel goed dat de ernst van de gevolgen van incest niet recht evenredig toeneemt met het aantal keren dat het is gebeurd. Maar ik hoop dat de beschrijving van Saars karakter ook bijdraagt tot de geloofwaardigheid van haar manier van verwerken. De weerstand van Saar om ‘iets te doen’ is belangrijk voor het verhaal. Want daardoor blijft Lydia tot het laatste moment twijfelen. En komt de omslag pas als het boek bijna uit is.
Niet alleen de incest maar ook het hele gezinsleven met zo’n tiran als vader speelt een grote rol in het verhaal. Voor mij was hierdoor het verhaal meer een geheel en de gebeurtenissen waren beter te plaatsen. Heb je bewust gekozen om het onderwerp door de ogen van meerdere mensen te belichten?
Ja, dat is een bewuste keuze geweest. Daardoor heb ik willen illustreren dat incest het hele gezin aantast.
De uiteindelijke confrontatie met stiefmoeder en vader is wel van belang van het verhaal, maar neemt in het geheel maar een klein stukje in. Het is een heel mooie afsluiting, maar heb je nooit het idee gehad om meer uit te wijden hoe het daarna zou vergaan met de kinderen uit het gezin en het gevolg voor de vader?
Wat een gewetensvraag 🙂 Nee, het idee om verder uit te wijden is niet in me opgekomen. Ook na je vraag komt het niet in me op. Ik ben blij dat je het een heel mooie afsluiting noemt, want dat was precies wat ik bedoelde. De mogelijkheid beschrijven van een goeie afloop op het vreselijke gegeven dat incest is. Ik hoop en verwacht dat lezers, mochten ze er al behoefte aan hebben, zelf wel kunnen invullen hoe het vergaat met de kinderen uit het gezin en het gevolg voor de vader. Of hoe ze zouden wensen dat het met de kinderen en de vader gaat.
Het verhaal is geheel fictief, maar ik neem aan dat je ervaring met incestproblematiek uit je werk de grondslag is geweest voor het schrijven van dit boek. Heb je de ambitie meer van dit soort verhalen te schrijven?
Het klopt: over het fictieve en de grondslag. Ik heb geen idee of ik meer van dit soort verhalen ga of zou willen schrijven. Ik bedoel waar mijn werk de grondslag voor zou zijn. Ook buiten mijn werk grondslagen genoeg om een boek op te baseren!
Vragen: Conny Schelvis en Pieter Feller
