Gered uit een gecrashte trein
Onze wederzijdse vriend – Charles Dickens – vertaling Peter Charles – Athenaeum/Polak & Van Gennep – 973 blz.
Er zullen maar weinig mensen zijn die nog nooit van Charles Dickens hebben gehoord, al was het alleen maar van de kerstgedachte uit A Christmas Carol met de onovertroffen Scrooge. Dickens was veel meer dan dat ene verhaal. Nu we aan de vooravond van Brexit nog net iets kunnen importeren uit het Verenigd Koninkrijk, is dat gebeurd met zijn laatste voltooide roman Our Mutual Friend (1865) waarvan een sublieme nieuwe vertaling verschenen is. Hulde aan Peter Charles, die de stijl van Dickens beter heeft weten te benaderen dan zijn voorgangers. Als je de moeite wilt nemen dit vuistdikke boek te lezen, dan weet je het daarna zeker: dit is een schrijver die het nog steeds volkomen terecht verdient gelezen te worden.
Er ontwikkelt zich een verhaal met een keur aan onvergetelijke personages (kenmerkend voor Dickens), zo markant getekend en met zoveel zwier verteld, dat het volgens velen, behalve Henry James, alle voorgaande werken van Dickens overtreft. Het sentimentele, in de goede betekenis van het woord, ook een dickensiaans kenmerk, lijkt in dit boek pas aan de orde te komen tegen het eind, speciaal als hij de liefde tussen twee koppels beschrijft. En natuurlijk bij het feel-good-einde. Overigens wordt er lustig gechanteerd, gezwendeld en gemoord. De personages nemen veelvuldig aliassen aan en trouw is even weinig aanwezig als in Bond-films. Sommige personen ga je sympathiek vinden, anderen niet. Dickens helpt daarbij, let maar eens op hoe sarcastisch hij sommige mensen beschrijft. En hij weet het! Hij is de alleswetende verteller. Dat was de gewoonte in zijn tijd, maar hij deed het ook omdat hij wilde moraliseren.
De hoofdlijnen van het verhaal. Op een avond vinden Gaffer Hexam en zijn dochter Lizzie een lijk in de Theems tussen Southwark Bridge en London Bridge. Het is het lichaam van John Harmon, een jonge man die naar Engeland moest terugkeren om een enorme erfenis van zijn vader op te eisen. Maar nu hij is vermoord, gaat het geld naar een paar oude bedienden meneer en mevrouw Boffin. Maar dan komen plotseling sluwe personen tevoorschijn die ook van het fortuin willen meegenieten. Oude heer Harmon had echter in zijn testament bepaald dat zijn zoon John dan eerst moest trouwen met een jonge vrouw genaamd Bella Wilfer. Helaas, dat gaat niet door, want haar toekomstige echtgenoot is dood (of niet?). De Boffins hebben medelijden en behandelen haar als hun geadopteerde dochter.
Ondertussen strijden Bradley Headstone en Eugene Wrayburn om de liefde van Lizzie Hexam. Als het plot zich ontrolt, gaat Bradley’s haat tegen Eugene steeds sterker worden en mondt erin uit dat hij probeert Eugene te vermoorden, wat mislukt. Lizzie verzorgt Eugene en zij komen dichter bij elkaar.
Mr. Boffin’s secretaris, Mr. Rokesmith, trouwt uiteindelijk met Bella Wilfer en dat heeft grote gevolgen. Zullen de slechteriken worden gestraft en de brave borsten beloond? Trek er dan maar veel genoeglijke uren voor uit om dat te weten te komen, want wie verraadt er nu de clou van een whodunit?
Thematiek: Hoewel verscheidene misdaden in het verhaal worden gepleegd, heeft Dickens zeker niet bedoeld een misdaadroman te schrijven. Hij schreef eerder een detectivesubplot in Bleak House (1853). Opmerkelijk is wel dat The Woman in White (1859/60), beschouwd als de eerste detectiveroman, is geschreven door zijn protegé Wilkie Collins. Misdaden in Onze wederzijdse vriend zijn telkens gerelateerd aan specifieke Dickens-thema’s. De maatschappij van rangen en standen in het negentiende-eeuwse Londen is zo’n thema. Dickens was een groot voorstander van sociale hervormingen. Dat staat in direct verband met het volgende thema: het huwelijk. Zowel bij Bella Wilfer en Mr. Rokesmith als bij Lizzie en Eugene is er een huwelijk met standverschil en daar geven sommige personen duidelijk hun afkeurende mening over.
Ook alcohol en drugsgebruik zijn een thema. Nette mensen veroordelen de vader die liever de kroeg opzoekt dan zijn gezin. Dickens komt hierbij dicht in de buurt van geheelonthouder of een zeer matig gebruiker. Manipulatie mag als thema ook niet vergeten worden. Opmerkelijk is, dat dit ook met geld te maken heeft: wie veel geld heeft, blijkt het beste de baas te kunnen spelen. Vaak uit zich dit in chantage, bijvoorbeeld Silas Weggs chantage van Mr. Boffin, of de chantage van Bradley Headstone door Mr. Riderhood. Voorgaand thema kan ook gekoppeld worden aan jaloezie: Bradley Headstone is zo jaloers op Eugene Wrayburn dat hij hem wil vermoorden. En kijk eens hoe Silas Wegg reageert als Mr. Boffin Mr. Rokesmith als secretaris aanstelt.
Toch denk ik dat ‘familie’ het belangrijkste thema is. De familiebanden bepalen bijna alle acties in het verhaal. John Harmon keert terug naar Engeland. Hoewel vervreemd van zijn overleden vader, wil hij de erfenis niet ontlopen. Hij moet ook zijn eigen gezin stichten door te trouwen met Bella Wilfer, een van de bepalingen in het testament van zijn vader. Ondertussen wil het kinderloze echtpaar, de heer en mevrouw Boffin, ervoor zorgen dat ze iemand hebben aan wie ze hun geld kunnen nalaten. Ergo: geld is een familiezaak voor Dickens. Er zijn zeker nog meer thema’s te ontdekken, die wil ik aan de lezer overlaten.
En dan de titel. John Harmon (en zijn alias) kent veel mensen, maar die weten buiten hem om eigenlijk heel weinig van elkaar. Hij is hun wederzijdse vriend!
De uitgever heeft er een aantrekkelijk, mooi gebonden boek van gemaakt. Ik mis alleen heel erg de oorspronkelijke prenten van Marcus Stone (veertig stuks). Ook mis ik het “Postscript” uit de originele Engels uitgave. Dickens vertelt daarin o.a. over het Staplehurst spoorwegongeval, waarbij hij dat jaar betrokken was. Na drie uur hulp geboden te hebben aan slachtoffers wist hij manuscripten van afleveringen van Our Mutual Friend te redden. Was hij ook slachtoffer geworden, dan hadden we nooit van dit sublieme boek kunnen genieten.
Kees de Kievid
