Grote kloof tussen stad en platteland begin twintigste eeuw

Eline – Michelle Visser – Boekerij – 368 blz.

Eline is de derde historische roman van Michelle Visser. Hiervoor schreef ze al Véronique en Opstand. Deze laatste werd verkozen tot Overijssels Boek van het jaar 2014. Michelle Visser woont in Hengelo.

Eline woont met haar man Wieger en hun twee kinderen in de gegoede buurt van Leiden tijdens de Eerste Wereldoorlog. Tot Wieger voor zijn werk als archeoloog naar Drenthe moet om een gevonden veenlijk te onderzoeken. Het duurt niet lang of Eline en de kinderen volgen hem daar naartoe, omdat ze niet zonder hun vader kunnen en willen.

De kloof tussen het goede, stadse leven in Leiden en het armoedige, streng gereformeerde dorp in Drenthe is enorm en Eline heeft dan ook veel moeite om zich aan te passen aan de strenge leefregels die gelden in het dorp. Zo is de dominee de baas over de inwoners en bepaalt hij wat er gebeurt en welke straffen er worden opgelegd als er iemand de mist in gaat. Eline kan hier niet goed mee omgaan, vooral omdat zij wereldwijzer is dan de meeste andere vrouwen in het dorp. Eline houdt zich bezig met vrouwenkiesrecht, emancipatie, voorbehoedsmiddelen én ze rijdt in een automobiel! Dat is in Drenthe echt onbespreekbaar. Dit leidt uiteraard tot botsingen. Tussen Eline en de dorpelingen, maar ook tussen Eline en Wieger, want Wieger heeft beduidend minder moeite om zich aan te passen.

Het verhaal begint al lekker leesbaar. Geen ellenlange introducties, maar direct to the point. De rest van het verhaal leest ook lekker gemakkelijk weg. Waar de auteur vooral goed in is geslaagd, is om de tijdsgeest weer te geven. Je waant je direct aan het begin van de twintigste eeuw, zowel in Leiden als in Drenthe. De Drentse tradities komen uitgebreid aan bod, zoals bij de begrafenissen en bruiloften. Heel erg leuk om dit op deze manier te weten te komen. Ook overige geschiedenisfeiten zijn goed onderzocht. Het hele verhaal is doorspekt met bekende gebeurtenissen, zoals de loopgravenoorlog, de moord op hertog Frans Ferdinand, het neutrale Nederland, maar ook bekende figuren uit die tijd doen hun intrede.

Zo lezen we over Theo van Doesburg, wordt zonder zijn naam te noemen Vincent van Gogh ten tonele gebracht en is er een grote rol weggelegd voor Aletta Jacobs.
Ik vraag me wel af waarom de naam van het Drentse dorp waar Wieger en Eline heen verhuizen niet wordt genoemd, terwijl overige plaatsen, zoals Assen en het dorp Nieuw Amsterdam, wel gewoon voorbij komen. Ik hou het voor mijn eigen plezier op het plaatsje Erica, aangezien dit dichtbij Nieuw Amsterdam ligt. Maar ik vermoed dat Visser “het meisje van Yde” als voorbeeld heeft genomen. Op foto’s van dit in 1897 gevonden veenlijk komen de kenmerken erg overeen met die van “Gerrit” zoals Wieger het veenlijk is gaan noemen. Het meisje van Yde werd gevonden in Stijfveen, vlak bij Yde.
Het was ook leuk geweest als Visser direct in het begin al duidelijk het taalverschil had aangegeven. In Drentse dorpen wordt behoorlijk plat gepraat en begin twintigste eeuw al helemaal. Wieger schijnt echter iedereen direct te kunnen verstaan als hij aankomt en enkele dorpelingen ontmoet. Dit lijkt mij zeer onwaarschijnlijk. Later in het boek wordt deze kloof wel even genoemd, maar direct in het begin enkele zinnen in het dialect hadden het geloofwaardiger gemaakt.

Ik ben iemand die een boek pas weglegt als een hoofdstuk uit is, ik zal nooit halverwege stoppen. Wat dat betreft is dit een perfect boek. Overzichtelijk korte hoofdstukken, met een titel en een mooi geïllustreerde beginletter. Ik hou ervan, want het oog wil ook wat.
In het verhaal wordt ook de briefwisseling tussen Eline en haar vriendin Rose in Engeland opgenomen. In het begin vroeg ik mij af hoe relevant dit was. Maar als later ook de Duitse tante Flora van Wieger wordt opgevoerd, wordt dit duidelijk. De man van Rose, die aan Engelse kant vecht, wordt al lange tijd vermist. De zonen van tante Flora, die aan Duitse kant vochten, zijn beiden gesneuveld. Eline wordt heen en weer geslingerd tussen loyaliteit voor beide vrouwen. Met deze briefwisseling heeft Visser het verhaal niet alleen in Nederland gelaten, maar ook de impact van de oorlog in de rest van Europa laten zien.

Eline is prachtig historisch verteld. De verhaallijn is leuk, maar had wel wat spannender gemogen. Op de cover van het boek wordt met veel spanning De Spaanse Griep aangekondigd. Echter, halverwege het boek is dit nog niet ter sprake gekomen. Als de ziekte dan eindelijk uitbreekt, is het wel spannend – wie van de vrienden en familie van Eline en Wieger zullen het overleven, en zullen ze zelf ook getroffen worden?- maar na enkele hoofdstukken is de grootste crisis al weer voorbij en kabbelt het verhaal weer door met het dorpse leven in Drenthe en enkele gebeurtenissen in Leiden. Er gebeurt heel veel, maar misschien was het voor de spanning beter geweest als de auteur enkele grote gebeurtenissen langer en uitgebreider had uitgewerkt, in plaats van allemaal kleine fragmenten te willen vertellen.

Michelle Visser kan prachtig vertellen en ze heeft de geschiedenis van Nederland erg goed weten over te brengen. Dat is de kracht van dit boek, de realistische weergave van hoe het er een eeuw geleden aan toe ging, zowel op het platteland (in het Oosten) als in de stad (in het Westen). Tevens is Eline een ode aan de sterke, daadkrachtige, geëmancipeerde, zelfstandige vrouw aan het begin van de twintigste eeuw. Een vrouw die haar “mannetje” stond en zich niet liet onderdrukken.

Erica Ganzevles