Houd de ratrace voor gezien en leef
Kies je gelukkig – Bas Kast – Vertaald door Marjolijn Stoltenkamp – Wereldbibliotheek – 256 blz.
De schrijver Bas Kast is een Duitse schrijver die zowel biologie als psychologie heeft gestudeerd. Momenteel werkt hij in Berlijn als redacteur van de Berlijnse krant Tagesspiegel. Het uit het Duits vertaalde boek Kies je gelukkig gaat over de overvloed aan mogelijkheden die wij als moderne mens hebben en dat we daar, in het westen, niet gelukkig van lijken te worden. We lijden aan keuzestress. In het voorwoord gaat Kast een imaginair gesprek aan met een buitenaards wezen, dat zich verwondert over het feit dat we er in Nederland tamelijk goed voor staan, maar dat er toch zo’n groot percentage psychische problemen is. Dit ‘gesprek’ met een alien komt op mij wat gekunsteld over, maar de vraag die opgeworpen wordt, is op zichzelf interessant.
Bas Kast heeft uitgebreid de wetenschap bestudeerd en dan met name de psychologie, neurologie, antropologie en sociologie om uit te zoeken waarom we niet ‘gewoon gelukkig zijn’, ondanks de enorme toename van welvaart.
Het boek is opgedeeld in drie delen, genoemd: de vrijheidsparadox, de welvaartsparadox en ‘rusteloze stadsneuroten’. In elk deel worden aan de hand van voorbeelden en wetenschappelijke onderzoeken en grafieken bepaalde hypothesen getoetst.
Conclusies uit de diverse onderzoeken zijn: we hebben chronisch teveel. Teveel opties, werkzaamheden, informatie en mensen en elke keuze brengt met zich mee dat je andere mogelijkheden laat liggen, dit zijn de zogenaamde ‘alternatieve kosten’. Daarnaast kunnen we als moderne mens in de westerse wereld steeds beter alleen overleven, zonder het vangnet van een familie en dit leidt tot een gebrek aan menselijk contact.
Het doel van Kasts boek is “om de valstrikken en afgronden van de maatschappij te erkennen zodat we er beter onze weg in kunnen vinden”. Door het uitgebreide literatuuronderzoek dat hij heeft verricht lijkt dat goed gelukt. Ik vond het niet zo boeiend, de vele statistieken en grafieken, maar door de brede verkenning van de achtergrond van ons onvermogen om gelukkig te zijn met wat we hebben, krijg je wel een goed inzicht hierin.
Niet verrassend is dat uit het boek komt dat met name vrouwen er niet per definitie op vooruit zijn gegaan. Ze hebben veel meer keuzevrijheid gekregen, maar daar zijn ook veel verwachtingen bijgekomen. Ze verzetten meer werk, zowel in hun loopbaan als met kinderen, hoewel Kast concludeert dat ook vrouwen zonder man, kinderen en baan ontevredener zijn.
Vroeger hadden mensen minder keuze en het idee heerste “wie geen keuze heeft treft geen blaam”. Kast zegt hierover: “veel van wat vroeger Gods wil of lotsbestemming was, is tegenwoordig iets geworden waarover we zelf kunnen of moeten beslissen”. Als een situatie ons niet bevalt dan veranderen we iets van buiten, in plaats van iets van binnen. Bij mensen die dit niet kunnen, zoals de Amish, veranderen ze hun houding en leggen zich er bij neer. Dat kunnen wij als buitenstaanders beperkend vinden, maar uit onderzoeken blijkt dat de meeste Amish bijzonder tevreden zijn met hun leven. Sociale relaties zorgen ervoor dat we eerder tevreden zijn juist vanwege de beperkingen die ze met zich meebrengen.
Boeiend is ook het idee dat als je mislukt, het je eigen schuld is: “Wie in een dictatuur mislukt, is mogelijk een tragische figuur, en soms een held. Wie in een vrij land zijn kansen verspeelt, in een land waar, feitelijk of vermeend, alle deuren openstaan, is niet alleen maar een verliezer, maar heeft ook gefaald – dat is de zelden uitgesproken, maar onmiskenbare boodschap die deze persoon krijgt.” Au.
Een hypothese van Bas Kast is dat geld en rijkdom ertoe leiden dat gemeenschappen uiteen vallen, familiebanden losser worden en er een einde komt aan betrouwbare vriendschappen. Dit leidt tot eenzaamheid en isolement. Hij onderschrijft dit aan de hand van bevindingen uit onderzoek.
Kast verdiept zich ook in de grote eisen die tegenwoordig aan romantische relaties worden gesteld. Zijn idee is: we knutselen tegenwoordig allemaal eerst flink aan onszelf, aan onze carrière. Als we met dat zelfbewuste ik dan een relatie aangaan met een ander zelfbewust ik, dan botst dat. We willen ook niet onze vrijheden opgeven en zijn bang om ons te binden. Ook in relaties met vrienden geven we ons minder bloot.
Het derde deel van het boek, ‘rusteloze stadsneuroten’ is een lange verhandeling over de aantrekkingskracht van de stad en de grote onrust die steden in zich hebben, waarbij een vergelijking met het dierenrijk wordt gemaakt en het onderscheid tussen dorp en stad wordt besproken, wat met de komst van social media kleiner is geworden.
Daarmee komt ook onze verstrooide aandacht aan bod. We zijn verslaafd aan informatie, aan internet, social media. Kunnen we ons nog wel echt op één ding concentreren? Ja, zegt Kast, als er maar weinig afleiding is.
In de epiloog komt Kast met aanbevelingen om toch rust en geluk te vinden in het leven. “Houd de ratrace voor gezien en leef” is er één van. Concentreer je op gelukbronnen die niet van status afhankelijk zijn. Beperk jezelf. En hij eindigt met de aanbeveling om bewuster te worden van de voorrechten die we hebben, ook het voorrecht om ergens van af te zien.
Ik vond de insteek van het boek en de zoektocht naar antwoorden interessant. Het had soms wat korter gekund en niet alle vergelijkingen vond ik even aannemelijk. Maar het geeft wel een breed scala aan verklaringen over het hoe en waarom van onze rusteloosheid.
Overigens denk ik dat er al een aardige tegenbeweging op gang is. Slow Food, mensen die in hun wijk/buurt op zoek gaan naar verbinding, ruilsystemen, de aandacht voor biologisch voedsel, de verplaatsing van de continue aandacht voor social media naar real life contacten. Wat Bas Kast beschrijft, weten we diep van binnen, het zijn soms pijnlijke inzichten. Het boek geeft ons een stevige schop tegen het achterste om met die wetenschap echt wat te gaan doen. Zoals hij schrijft: “weg met dat eeuwige ‘als ik nu eens’: gewoon doen!”
