Redder en bewaker van de vrije wereld

Churchill. De biografie – Andrew Roberts – Vertaling: Ronald Fagel en Natasha Gerson – Prometheus – 1171 blz.

“De geschiedenis zal aardig voor me zijn, want ik ben van plan om het te schrijven.” (Churchill)
Dat is een grootse uitspraak. Na het lezen van de nieuwste biografie van Winston Leonard Spencer-Churchill door Andrew Roberts zal blijken of het grootspraak is, of de realiteit op z’n minst dicht benadert.

Belangrijk om steeds voor ogen te houden gedurende het lezen van dit boek is deze verklaring van Roberts: “Churchills nagenoeg grenzeloze zelfvertrouwen en onafhankelijkheid vloeiden rechtstreeks voort uit zijn vanzelfsprekende zekerheid over wie hij was en waar hij vandaan komt”. Zelf schreef hij in een overlijdensbericht van een neef, dat hij stamde “uit één van de drie- of vierhonderd families die gedurende drie of vier eeuwen de richting hebben bepaald van het fortuin van de natie”.

Lord Birkenhead schreef: “Hij leek in zijn eigen geest beschutting te vinden tegen twijfel aan zichzelf”. Ook een vooruitziende blik kan hem niet ontzegd worden: al op zestienjarige leeftijd verklaarde hij tegen een vriend dat hij Groot-Brittannië voor een buitenlandse invasie zou behoeden. Hoe dat werkelijkheid werd, beslaat een groot deel van deze biografie. Na de Tweede Wereldoorlog moet het voor Churchill een grote teleurstelling geweest zijn te moeten beseffen dat Groot-Brittannië haar grootmachtstatus langzamerhand binnen een decennium ging verliezen.

Al eerder had hij een grote teleurstelling moeten verwerken. In 1915 werd door de geallieerden gepoogd de Dardanellen vrij te maken voor directe doorvaart naar Rusland. De eerste poging mislukte en Churchill beraamde een landing bij Gallipoli. Hij had echter onvoldoende rekening gehouden met de sterkte van de Turken. De missie werd een fiasco. Meer dan drieduizend Britten verloren het leven. Het kostte hem zijn baan en in Londen werd een nieuwe regering gevormd. Weliswaar kwam Churchill daarin terug, maar als minister zonder portefeuille. Hij trad als snel af en nam dienst in het leger. Zijn zetel in het Lagerhuis behield hij echter.
“Het is beter onverantwoord te handelen maar rechtvaardig, dan verantwoord maar onrechtvaardig.” (Churchill)

De Gallipoli-mislukking heeft ook een ander plan van Churchill, (dat ik niet in het boek ben tegengekomen!) in de prullenmand doen belanden. Hij zou graag een uitvalsbasis voor de zeemacht hebben gehad, om de Duitse vloot snel te kunnen onderscheppen. Bovenaan de lijst met mogelijkheden stond ons Ameland. Als dit plan wel doorgang had gevonden, had hij de Nederlandse neutraliteit moeten schenden, die overigens een doorn in zijn oog was.

In de dertiger jaren kunnen we niet van grote politieke activiteit spreken. Churchill reisde, schilderde en bovenal schreef hij, zoals het vierdelige werk over zijn voorouder: Marlborough: His Life and Time (1933-1938). Hij heeft als auteur zelfs de Nobelprijs voor Literatuur gewonnen. Hij heeft ook veel over WOII geschreven, waaronder het in het Nederlands uitgebrachte twaalfdelige werk De Tweede Wereldoorlog.

Ook in deze periode begonnen zijn waarschuwingen tegen Hitler en nazi-Duitsland te weerklinken. Hij werd hierdoor zelfs als ‘oorlogshitser’ gezien. Zijn eigen Conservatieve Partij hield er de zogeheten ‘appeasement politiek’ op na, wat inhield dat er plaats was voor verzoening, zodat er geen groot conflict zou uitbreken. Dit mondde zelfs uit in het Verdrag van München (1938) dat Chamberlain met Duitsland sloot. Dit betekende dat Engeland de bezetting van Tsjechisch Sudetenland aanvaardde in de hoop dat het vrede zou blijven. De geschiedenis wees uit hoe ongelijk Chamberlain had: Duitsland viel nauwelijks een jaar later Polen en op 10 mei ook Nederland binnen. Door Churchills volharding heeft hij de wereld behoed voor de nazi’s. Hij kreeg geregeld tegenstand, maar bleef ondanks allerlei ellende, zoals de slag om Engeland met de afschuwelijke bombardementen op Londen, steeds standvastig en eiste dat ook van andere Britten.
“We zullen koste wat kost ons eiland verdedigen, we zullen vechten op de stranden, we zullen vechten op de landingsplaatsen, we zullen vechten in de velden en in de straten, we zullen vechten in de heuvels, maar overgeven zullen we ons nooit”.(Churchill)

Na de Tweede Wereldoorlog heeft hij een poosje rust gehouden, maar werd in 1951 opnieuw premier, tot hij 1955 om gezondheidsredenen van zijn functie af zag. Hij werd nogal bekritiseerd over zijn houding tegenover Rusland, hij veranderde maar liefst vijf keer van standpunt. Dat moet je volgens Roberts niet zien als inconsistentie. De veranderingen waren gebaseerd op standpunten wat het best voor het Verenigd Koninkrijk was. Iets dat in al zijn doen en later voor hem op de eerste plaats stond.

Hij was een voorstander van een verenigd Europa, maar Groot Brittannië moest daarin wel zelfstandig blijven. Roberts besteedt zelfs enige aandacht aan de vraag wat Churchill van de Brexit zou hebben gedacht.

Op 24 januari 1965 overleed hij op 90-jarige leeftijd aan de gevolgen van een beroerte. Hij kreeg een staatsbegrafenis op St. Martin’s in Bladon. De titel van het draaiboek voor de ceremonie luidde: Operatie Hoop Niet.

De officiële biograaf van Churchill, Martin Gilbert († 2015), heeft alleen al achtentwintig boeken over hem geschreven, waarvan enkele met medewerking van Churchills zoon Randolph. Daarnaast verschenen er nog meer dan duizend boeken. Wat heeft Roberts daaraan nog toe te voegen? Sinds de laatste grote studie van Roy Jenkins uit 2001 zijn er talloze nieuwe bronnen bijgekomen, waarvan de auteur dankbaar gebruik kon maken: 41 kisten met materiaal, ontvangen door het Churchill College in Cambridge, de dagboeken van koning George VI werden door koningin Elizabeth II beschikbaar gesteld, de woordelijke verslagen van het oorlogskabinet werden geopenbaard en nog enkele andere zaken.

Roberts is onmiskenbaar een bewonderaar van Churchill, maar verdoezelt zijn fouten niet. De lezer van nu krijgt het volledige verhaal, een kritische herwaardering van de fascinerende man en van zijn buitengewone rol in de wereldgeschiedenis. De auteur bestrijdt gelukkig enkele misvattingen die door foute observaties een eigen leven zijn gaan leiden en een aantal boeken ‘vervuild’ hebben: Churchill was beslist niet manisch depressief en ook geen alcoholist! Roberts is nauwkeurig, verhelderend en actueel. Winston Churchill zou dol geweest zijn op dit magistrale boek over een weergaloze carrière met veel hoogtepunten en ook enkele dieptepunten. Churchill De Biografie mag eigenlijk niet in de boekenkast van de geschiedenisliefhebber ontbreken. De ruimte is op en u weet nog niet negenennegentig procent van dit boek. Het bevat veel unieke illustraties, zestien pagina’s met kaarten, uitgebreide bibliografie, noten en een register.

Kees de Kievid