Rondom de onafhankelijkheid van Indonesië

Fiasco van goede bedoelingen – John Jansen van Galen – Pluim – 269 blz.

Het is op 17 augustus 1945, twee dagen na de capitulatie van Japan, dat Soekarno op straat in Jakarta een proclamatie voorleest: “Kami bangsa Indonesia dengan ini menjatakan kemerdekaan Indonesia…” (Wij, het volk van Indonesië, verklaren hierbij dat Indonesië onafhankelijk is …)

Ruim vier jaar later is hier echter pas officieel sprake van door een officiële acte van overdracht: “overdracht, ter overhandiging aan de President van de Republiek der Verenigde Staten van Indonesië en dat authentieke afschriften van deze Onze Bevestiging zullen verzonden worden aan de beide Kamers der Staten-Generaal, aan dc Hoge Raad der Nederlanden, aan de Gouverneur en de Staten van Suriname en aan dc Gouverneur en dc Staten van de Nederlandse Antillen. Gedaan te Amsterdam op de 27ste December 1949.” Ondertekend door koningin Juliana en (o.a.) minister-president Willem Drees. De overdracht is te zien op YouTube.

Jansen van Galen beschrijft niet alleen die periode maar ook de aanloop ernaar toe inclusief de Japanse bezetting. Ook de “strijd om Nieuw-Guinea” na de overdracht komt aan de orde en hij sluit af met een conclusie. Dat is al in veel andere boeken gedaan, erkent de auteur, maar ter gelegenheid van de zeventigjarige herdenking van de overdracht wil hij de zaken nog eens beknopt weergeven ”en daarbij … een aantal ‘waarheden’ weerleggen die als een paal boven water lijken te staan”. Daar is hij uitstekend in geslaagd, hoewel met één restrictie: “ik ben (opnieuw) tot de ontdekking gekomen dat de geschiedenis geen heldere lijnen kent”.

De drie belangrijkste ‘waarheden’ die hij bestrijdt zijn: 1. “Nederland verzette zich tussen 1945 en ’49 hardnekkig en gewelddadig tegen de dekolonisatie van Indonesië”; 2. De soevereiniteitsoverdracht van ’49 was een debacle voor Nederland” en 3. “Nederland heeft in 1962 de Papoea’s … lelijk in de steek gelaten”. Daarnaast vraagt hij zich af of in 1949 de overheersing van Nederland werkelijk eindigde en wat ons land “anders (had) kunnen en moeten doen”. De Indonesiërs bij monde van Soekarno waren overigens ook geen lieverdjes: “Wij strijken Amerika plat, wij verbrijzelen de Britten”, zei hij tijdens een propagandistische tour om arbeiders te werven voor de Japanse oorlogsvoering!

“De Nederlanders wilden de Indonesiërs geleidelijk richting onafhankelijkheid geleiden in een federatieve staat met zelfstandige naties die samenwerkten met Nederland” Jansen van Galen benadrukt dat onze regering daarbij inderdaad fouten heeft gemaakt dan wel verkeerde inschattingen heeft gedaan. De buitenlandse druk om Soekarno c.s. ter wille te zijn is schromelijk onderschat. Na de Japanse capitulatie had Nederland orde willen scheppen in Indonesië, maar troepen werden in Maleisië vastgehouden. Toen ze er wel kwamen was er sprake van een chaos, waarin diverse groepen elkaar bestreden. Ja, tijdens de Politionele Acties is er geweld gebruikt, maar daar zijn kanttekeningen bij te maken.

In de onderhandelingen over de overdracht heeft Nederland twee van de drie eisen weten binnen te halen. Het moederland bedoelde het goed, zegt de auteur, maar deed dat over de hoofden van de mensen, omdat men dacht het beter te weten dan degenen voor wie alles bedoeld was. Overigens heeft Indonesië zich na de overdracht niet gehouden aan enkele voorwaarden, hetgeen eigenlijk wel was te voorzien geweest.

Door grote druk van o.a. de Verenigde Staten was Nederland niet bij machte meer voor de Papoea’s te doen, dan een belofte tot zelfbeschikking en het referendum dat Indonesië wenste, bleek niet meer dan een wassen neus!

De summiere aanduidingen hierboven vult Jansen van Galen met nog veel meer details aan, die de lezer zelf moet ontdekken. Ook de beantwoording van de hierboven door de auteur gestelde vragen. Voor wie meer wil weten noemt hij in de noten veel interessante bronnen.

Jansen van Galen is zeker in zijn doel geslaagd de ingewikkelde zaken, op voor iedere belangstellende lezer begrijpelijke manier, voor het voetlicht te halen. Verwacht niet dat hij met schokkende nieuwe zaken komt aanzetten. Hij beschreef de dekolonisatie al eerder uitgebreid in zijn boek Afscheid van de koloniën, met daarin nog veel meer aandacht voor ‘de West’. De journalistieke stijl leest prettig en is ondanks dat dit een soort samenvatting betreft, nergens te opsommerig. Jammer is alleen dat het boek niet is verlucht met foto’s, illustraties en zo. Er is slecht één kaart opgenomen. Het persoonsregister helpt de lezer bij het zoeken.

“De volkswoede in de jaren vijftig (in Indonesië) wijst erop dat in de bevolking een reservoir van ergernis en haat jegens de Nederlanders was opgebouwd waaruit Soekarno kon putten. Het was het fiasco van de goede bedoelingen.”

Kees de Kievid