Verscheurd door het verleden, herenigd in hun zoektocht
Bloedbroeders – Sinan Can en Ara Halici – Spectrum – 240 blz.
Honderd jaar geleden vond er in het Ottomaanse Rijk een groot drama plaats, waarbij meer dan achthonderdduizend Armeniërs door de Turken werden vermoord. De diepe wonden die deze gruwelijke gebeurtenis bij de Armeense bevolking hebben geslagen, liggen zelfs na honderd jaar bij veel van hen nog open. Turkije weigert deze genocide te erkennen, en veel Armeniërs, waar ook ter wereld, voelen zich nog steeds diep geraakt door het leed dat hun voorvaderen is aangedaan.
De uit Turkije afkomstige onderzoeksjournalist Sinan Can en de van oorsprong Armeense acteur Ara Halici, besloten samen terug te gaan naar het gebied waar dit drama zich heeft afgespeeld. Zij wilden onderzoeken wat er honderd jaar geleden precies heeft plaatsgevonden, welke rol de grootouders van Sinan hebben gespeeld en hoe het Ara’s familieleden is vergaan.
Om deze en andere vragen te kunnen beantwoorden, maakten ze samen een reis van het Turkse Istanbul naar Yerevan, Armenië. Ook spraken ze tal van nationale en internationale wetenschappers en deskundigen die ieder hun eigen licht over de kwestie lieten schijnen. De zoektocht werd gefilmd en resulteerde in de indrukwekkende documentaireserie Bloedbroeders.
Er kwam ook een boek, met de gelijknamige titel. In Bloedbroeders kunnen we onder meer lezen hoe dit bijzondere project tot stand is gekomen, hoe Ara en Sinan hun persoonlijke zoektocht hebben ervaren, tot welke conclusies ze zijn gekomen en hoe hun vriendschap zich heeft ontwikkeld. Tijdens het maken van de documentaire en het schrijven van het boek gingen ze beiden door een diep, pijnlijk, maar ook helend proces, waar ze openhartig verslag van doen.
Het boek beschrijft niet alleen twee fascinerende familiegeschiedenissen, maar probeert ook de taboes die zowel aan Turkse als aan Armeense kant heersen, te doorbreken. Bij beide volkeren speelt de geschiedenis van deze volkerenmoord namelijk nog een grote rol; ook anno nu willen veel jonge Turken en Armeniërs niet met elkaar te maken hebben. Op de vraag of er een gemengd huwelijk mogelijk zou zijn, antwoorden velen van hen ook honderd jaar na dato nog negatief. Haat, wrok, onbegrip en onverzettelijke standpunten lijken te overheersen. Gelukkig troffen de twee bloedbroeders ook goedgezinde Turken en Armeniërs met een open houding. Zij spraken over hoop op verzoening, zodat de twee volkeren, net als in vroeger tijden, ooit weer in vrede zouden kunnen samenleven.
Op pagina 156 staat: ‘In al die eeuwen woonden Turken, Koerden, Grieken, Arabieren Armeniërs en nog vele andere volkeren met elkaar in een groot rijk. Je mag van alles vinden van het Ottomaanse rijk, maar je kunt niet zeggen dat het niet kleurrijk was. Het interesseerde in die tijd ook niemand wat voor geloof of afkomst iemand had, als je maar belasting betaalde en verder niet het gezag van de sultan ondermijnde.’
Zo is het helaas allang niet meer. Overal ter wereld zijn er bevolkingsgroepen die elkaar naar het leven staan. Dat er toch altijd hoop is, laten Sinan en Ara zien. In het boek beschrijft Sinan ook zijn ontmoeting met een honderdvijfjarige Armeniër die als vijfjarig jochie de genocide meemaakte. De haat en het wantrouwen lagen nog diep in hem verankerd, maar ook hij moest uiteindelijk erkennen dat nieuwe generaties niet verantwoordelijk gehouden kunnen worden voor de daden van hun (over)grootouders. De omhelzing die in het laatste deel van de documentaireserie in beeld kwam, was van een ontroerende schoonheid en Sinan schrijft erover: ‘Het lijkt wel alsof onze zielen voor heel even aan elkaar gekoppeld zijn. […]. En nu ligt het aan beide volkeren om tot elkaar te komen. Elk individu kan verzoenen, daar heb je geen politici of wetenschappers voor nodig.’
Ara schrijft: ‘Blijven praten over dader en slachtoffer zorg voor een impasse. Na honderd jaar moet er toch ergens ruimte komen voor groei? Aan beide kanten moet men de moeite durven te nemen om elkaar te begrijpen. Zonder begrip blijf je hangen in onwetendheid. En onwetendheid zorgt voor chaos. Groei en pijn gaan hand in hand, Vanuit haat zal er niets groeien, vanuit liefde en mededogen wel.’
In die zin overstijgt Bloedbroeders de kwestie Turkije-Armenië. Zowel de televisieserie als het boek staan mijns inziens ook symbool voor alle geschillen en oorlogen tussen volkeren die ook vandaag de dag nog spelen, en voor hoe moeilijk het toch telkens weer blijkt om tot verzoening te komen. Dat het wel degelijk mogelijk is, daarvan zijn Sinan en Ara het levende bewijs.
Dat deze twee mannen het hebben aangedurfd om samen dit avontuur aan te gaan, en daarbinnen hun eigen en elkaars achtergrond uit te pluizen en zich daarvoor open te stellen, getuigt niet alleen van enorme moed, maar ook van een sterke wil om liefde, begrip en mededogen te laten overwinnen. Het zou toe te juichen zijn als dit boek wereldwijd werd vertaald en straks ook in Turkije en Armenië te lezen is. Zoals Sinan en Ara zelf ook zeggen, is het nu aan nieuwe generaties Turken en Armeniërs, mensen die de genocide niet zelf hebben meegemaakt, om vooruit te willen kijken, in plaats van in haat, wrok en onverzettelijkheid te blijven steken.
Bloedbroeders is een indrukwekkende, ontroerende en dappere vertelling van twee mensen die met dit project niet alleen hun familiegeschiedenis, maar ook hun eigen ziel hebben blootgelegd. Een diepe buiging.
